Schrijver en cabaretier Kees van Kooten dropt inventief sinds jaren iedere avond een stuk of tien boeken bij willekeurige mensen door de brievenbus. Het dumpen van boeken is een trend aan het worden. Weg ermee! Dat geeft ruimte in huis. Ik kan me er iets bij voorstellen. Zeker nu, want ik ga verhuizen. Ik ben dus aan het ont-zamelen. Een deel gaat naar de Kringloop. Een deel wordt verkocht. Een deel naar mijn buurman die van kunstboeken houdt. En het restant – wat echt van waarde is – gaat mee naar mijn nieuwe adres. Toch ben zeer gehecht aan al  mijn boeken en nog meer misschien aan het verzamelen van boeken, al kocht ik de laatste jaren de meeste niet nieuw, maar tweedehands.

Ik denk dat mijn liefde voor het boek voor een groot deel is voortgekomen uit het de omstandigheid dat ik opgegroeid ben in een huis zonder boeken. Uit pedagogisch oogpunt heeft het ook weinig zin om kinderen al in hun vroegste jeugd met boeken in aanraking te brengen, zo er al een heilzame werking van boeken uitgaat, wat zeer discutabel is. Een auteur als Jean Paul Sartre, die niet over gebrek aan verbeeldingskracht en verbaal vermogen te klagen had, beschrijft in zijn autobiografie Les mots dat hij opgroeide in een ouderlijk huis vol boeken, maar tegelijk als kind verslaafd raakte aan het lezen van stripverhalen. Zonder effectbejag of ironie, maar letterlijk en oprecht bekent dat hij dat hij nog altijd liever strips las dan Wittgenstein.

Een te vroege toewijding aan het boek zou de fantasie zelfs kunnen remmen in haar vrije ontwikkeling. Geletterdheid, zo beweerde Marshall McLuhan, draagt aan de versplintering van de zintuigen. Het Gutenberg-tijdperk heeft de mens geen goed gedaan. De nieuwe media brengen volgens hem nieuwe vormen van synesthesie voort. Daarmee zou een eind kunnen komen aan de verschraling van het zintuiglijk leven, die sinds de Romantiek door dichters en kunstenaars is gesignaleerd en bestreden. Misschien hadden de katholieken met hun middeleeuwse afkeer van het boek dan toch gelijk. Ze wilden het Gutenberg-tijdperk gewoon overslaan. Protestanten zijn wettisch en symboolblind. Katholieken daarentegen zijn beelddenkers en hebben gevoel voor het irrationele.  Boeken lezen remt het creatieve vermogen. Schopenhauer zei het ook al:

‘Mensen, die hun leven met lezen doorgebracht 
en hun wijsheid uit boeken geput hebben, gelij
ken op degenen, die zich uit vele reisbeschrijvin
gen nauwkeurige kennis omtrent een land hebben 
eigen gemaakt. Zulke lieden kunnen over veler
lei zaken inlichtingen geven: maar in de grond 
van de zaak bezitten zij toch geen samenhangen
de, duidelijke, grondige kennis van de gesteld
heid van het land. Zij daarentegen, die hun leven 
met denken hebben doorgebracht, gelijken op 
degenen, die zelf in dat land zijn geweest: zij 
alleen weten eigenlijk, waar het over gaat, ken
nen de dingen daar te lande in hun onderling 
verband en zijn in de ware zin van het woord 
daar thuis.’

   Dat mag dan zo zijn, deze wijsheid heb ik mij eigen gemaakt door het lezen van het boek Over lezen en zelf denken van Schopenhauer. Ik heb zelf leren denken door boeken te lezen en niet andersom. Mijn huis staat dan ook vol boeken. Jarenlang stond mijn boekenkast op de gang. Zo’n paar duizend boeken, keurig geordend op onderwerp. Enige tijkd geleden heb ik een gedeelte verplaatst naar de bovenverdieping, want de houten vloer op de gang begon angstig door te zakken. Bij de plint in het midden kon ik er al twee vingers tussen steken. Nog even en de vloer zou wellicht bezwijken, en daarna misschien wel het hele huis. 

Het deed me denken aan een oud verhaal van een bisschop in Frankrijk, die bedolven werd onder zijn eigen boeken, nadat zijn huis was ingestort door het gewicht van al die fraaie leren banden. Toch staan er nog altijd heel wat boeken bij mij in de gang, al is het huis in stand gehouden.

Vorige week kam de gaswacht langs om den nieuwe CV-ketel te plaatsen. Hij zag de boekenkasten in de gang en vroeg: “Heeft u die allemaal gelezen, mijnheer?” Professor Van Praag, u weet wel die al die duistere boeken schreef over parapsychologie – ‘paardenpsychologie’ zoals Gerard Reve dat noemde – had thuis een gigantische boekenkast staan. Hij werd ook vaak ‘een omgevallen boekenkast’ genoemd, maar dat kwam omdat hij zo warrig schreef. Als mensen bij hem thuis kwamen en, met een verbaasde blik op zijn bibliotheek, vroegen of hij dat allemaal ook zelf gelezen had, antwoordde hij steevast:’ Nee, maar ik heb meer gelezen dan hier staat.’ Toch kun je ook teveel boeken hebben. Ik probeer mijn verzamelwoede dan ook een beetje in te tomen de laatste tijd, vooral sinds ik ontdekte dat ik boeken begon te kopen die ik al had.

In de jaren zeventig zag ik een Franse film (ik ben de titel vergeten), waarin een jonge man in voor kwam die pocketboeken verzamelde. Langs de lange wand van zijn kamer stond een gigantische boekenkast die helemaal gevuld was met livres de poche. Dat was een heel mooi gezicht. Ze stonden ook op nummer: van 1 tot 2000. Hij maakte er goede sier mee bij de vrouwen met wie hij naar bed ging. Dan legde hij een matras voor zijn boekenkast en zijn nieuwste verovering keek vol bewondering langs al die ruggen met prachtige titels erop. ‘Ik wil ook zo’n boekenkast!’, heb ik toen bij mezelf gedacht. Nu had ik niet zoveel livres de poches, maar zo’n stuk of tien. Ik kon natuurlijk ook Pelicans en Penguins gaan verzamelen, maar die hebben allemaal een blauwe rug en dat wordt geen mooie wand zo.

Een paar jaar geleden merkte ik bij het opruimen van mijn boekenkast, dat ik wel zo’n stuk of veertig Aula pockets had. Die heb ik toen allemaal bij elkaar gezet en op nummer geordend. Het werd het begin van mijn Aula-verzameling.  Evenals de beroemde Prisma pockets werde de Aula pockets uitgegeven door Het Spectrum. Op Wikipedia las ik dat ‘deze, door de boekhandelaren P.H. Bogaard en A.H. Bloemsma in 1935 opgerichte uitgeverij na de oorlog uitgroide  tot een van de grootste uitgeverijen in Nederland met een algemeen fonds. De groei was mede te danken aan de uitgave van klassiekers uit de wereldliteratuur in pocketversie. Verkrijgbaar tegen de toen betaalbare prijs van fl.1,25 werd de pocket een begrip.’

Ik heb er inmiddels een grote verzameling Aula pockets. Ze liggen overal nog te koop, maar bij de meeste antiquariaten betaal je er toch wel drie of vier Euro voor. Helaas heb ik nog steeds niet nummer 1 te pakken. Dat is ‘Het voorspel van de 80 jarige oorlog’ van Robert Fruin. Nummer 2 ook niet trouwens: ‘Schilderkunst en literatuur in de 16de en 17 de eeuw’ van Gerard Brom. Maar nummer 3 heb ik: ‘Over de pijn’ van F.J.J. Buytendijk, en ook nummer 4: ‘ Cybernetica’ van prof. dr. S.T. Bok en zelfs nummer 5 ‘ Keizer Julianus, de ondergang van het antieke heidendom’ van Joseph Bidez. Nummer 7 en 8 ontbreken, maar nummer 9 heb ik: ‘Mens en massa in de tijd, een structuuranalyse’ van Hans Fryer. Kortom, er zitten nog heel wat hiaten in mijn verzameling.

Ik had alle nummers genoteerd in een klein notitieboekje dat ik altijd bij me draag. Zo kon ik voorkomen dat ik dubbele exemplaren kocht als ik ergens tegen op liep. Ik mis er nog een stuk of vijfhonderd, dan is de verzameling van Aula’s compleet. Als ik zover was, zo nam ik mij voor, zou ik een speciale Aula-bibliotheek gaan openen in een apart vertrek van mijn huis. Ik zou gewoon zijn doorgegaan met het verzamelen van boeken. Eerst alle 1000 Aula’s, dan alle 3000 Prisma’s. En als er dan nog een kamer over was in het huis – en het huis nog niet was ingestort –  dan zou ik beginnen met Pelicans en Penguins. Het heeft niet meer zo mogen zijn. Mijn Aula- verzameling staat te koop. Wie belangstelling heeft, mag hem komen ophalen. Voor 75 Euro. Dat wel. Een koopje, toch? 

Mijn dromen vannacht hadden een wat sombere grondtoon. Het ging over zinloos geweld, dat weet ik nog wel. Maar ook over een dominee, McKenzie was zijn naam. Op de begraafplaats in Liverpool werd het graf ontdekt van Eleanor Rigby. Even verderop lag Father Mckenzie. Wat dat alles met elkaar te maken heeft, weet ik niet. In dromen zweven soms onvermoede flarden van de dag doelloos rond om zich dan plotseling te vermengen met een verhaal waar geen kop of staart aan zit. Misschien is het onbewuste wel een soort dominee, een eenzame prediker, altijd bezig met schrijven van een preek die het bewustzijn niet wil horen. Maar wat is de moraal van dit verhaal? Ik zou het bij God niet weten. De natuur is wreed en goddeloos.

Gisteren zag ik een natuurdocumentaire op YouTube. Geboeid keek ik naar een meer in Afrika, waar een uitzonderlijk natuurlijk evenwicht was ontstaan. Allerlei diersoorten waren op hun eigen manier afhankelijk van het ecologisch systeem in deze bijzondere biotoop. Zo haalden flamingo’s uit het water van het meer een bepaalde stof naar boven, die cruciaal was voor hun voortbestaan. Prachtige vogels die flamingo’s, roze en sierlijk als een soort homofiele ooievaars. Gorilla’s leefden vredig aan de oever. Er was voor iedereen voedsel in overvloed. Roofvogels vlogen over en keken ogenschijnlijk vredig neer op dit paradijselijk tafereel. Opeens verzon een gorilla iets nieuws. Hij jaagde de flamingo’s op en nam er één in de bek. Het evenwicht was ruw verstoord. Een zinloze aanslag. Pure balorigheid lag aan de basis van deze extreme daad van agressie. De flamingo werd op gruwelijke wijze door de gorilla met veren en al verorberd.

Je zag het allemaal in slow motion met een liedje van de Beatles op de achtergrond: We can work it out. Absurd, maar het is echt waar. Van dit soort taferelen word ik altijd zeer mistroostig. Laat niemand ooit aan mijn kop beginnen te zeiken over de schoonheid van de natuur. Over hoe mooi het allemaal in elkaar steekt. Over het grote plan dat aan dit alles ten grondslag ligt. Als mijn kleinkinderen straks op school moeten leren, dat er een Intelligente Ontwerper is geweest, die dit alles heeft bedacht, dan kan die Intelligente Ontwerper van mij een klap op zijn bek krijgen. Ik sla hem voor rot, zo waar als ik leef.

De natuur deugt niet, om over een God maar te zwijgen. We zijn allen geneigd tot het kwaad. In elk mens schuilt een potentiële terrorist. Of anders wel een kannibaal. En toch, er is iets in de mens – met al zijn kwetsbaarheid en zondigheid – dat groter is dan welke God dan ook. Als ik die ‘goede God’ zou zijn –  Jahweh, God, Allah of hoe hij ook mag heten –  dan zou ik de ogen uit mijn kop schamen. Maar ook daar word je niet vrolijk van. Alles gaat dood in de natuur, zelfs mensen. ‘We zijn denkend riet’, zei Pascal. ‘We are all mortal’. Was het niet John F. Kennedy die dat zei? Ik zoek het op. Alles is terug te vinden tegenwoordig. Niets verdwijnt terwijl alles verdwijnt.

Kleuren hebben hun eigen logica, een soort kompas, een windwijzer, een systeem in de ruimte met boven en onder, links en rechts, noord, zuid, oost en west. Er is een denkbeeldige aardbol waar je ze op kunt uitzetten, variërend in toon, gradatie, helderheid, alles precies geordend volgens exacte coördinaten. Het geel hier, het blauw daar. Maar zitten de kleuren zo in elkaar? De woorden gaan hun eigen weg, de taal heeft zijn eigen systeem, om van het oog maar te zwijgen. Wat gebeurt er allemaal tussen netvlies en cortex?

Mijn fiets rijdt van Zuidzuidwest naar Noordnoordoost en ik probeer me de kleuren aan de hemel voor te stellen die bij deze coördinaten horen. Kornwerderzand schiet voorbij en ik zie niets dan duisternis en een vale zon aan de hemel. De woorden gaan op reis en ik word overstemd door geluiden, tonen en ritmes die kleuren voorstellen. Ze schieten voorbij als klanken met een eigen coloriet, geluiden die mijn gedachten overspoelen, als golven die aanzwellen vanuit een hoek van de ruimte om allengs de overhand te nemen en mij voorgoed doen verdwijnen in de nacht, als kleuren die vervagen, totdat de aarde valt..

… zwart, blauw, geel, okergeel, ultramarijn, titaniumwit, bordeauxrood, aubergine, cadmiumgeel, nachtblauw, korenblauw, oranje, oranje, azuur, rood, geel en blauw, paars, beige, rood, oranje, geel groen, blauw, violet, purper, scharlaken, kardinaalrood, pioenrood, tomaatrood, schaamrood, hagelwit, kastanjebruin, pimpelpaars, grijs, grijs, grijs, appelgroen, steenrood, bladgroen, goud, zilver, kalkwit, hemelsblauw, gifgroen, kastanjebruin, reebruin …..