Als ik schrijf, transformeert mijn ‘ik’ zich in iets wat het nooit eerder geweest is. Een tekst is een vloeibaar proces waarin de lezer telkens weer een nieuw spoor trekt in een weefsel van tekens, waaruit een tekst is opgebouwd. Wie ‘ik’ schrijft, is die ‘ík’ niet, nooit geweest ook. Maar hoe zit het dan, […]
‘Wij leven in een bezeten wereld. En wij weten het. Het zou voor niemand onverwacht komen, als de waanzin eensklaps uitbrak in een razernij.’ Sinds Johan Huizinga deze beroemde woorden optekende als openingszin van zijn boek In de schaduwen van morgen (1935), hebben verschillende schrijvers en filosofen de wereld beschreven als waanzinnig, psychotisch of anderszins […]
‘Op 17 mei 1965 gaf Reve in een prijsopgave in briefvorm aan dat hij hetzelfde bedrag wilde hebben voor de vertaling van Tiny Alice. Met de brief retourneerde Reve het exemplaar van het toneelstuk dat Oster hem had toegezonden. Het gaf de volgorde van onderhandelingen aan. De tekst werd uiteindelijk vertaald door Ernst van Altena. […]
We leven in een tijd van identiteitspolitiek, opkomend populisme en nationalisme. Wereldwijd lijkt er sprake van een toenemend verlangen om ergens thuis te horen in een wereld die geen thuishaven meer kent. Maar is het wel goed om toe te geven aan dat verlangen? Nationalisme heb je in soorten en maten. Er bestaat tegenwoordig zelfs […]
‘De liefde is de tijd en de plaats waarin het ‘ik’ zich het recht voorbehoudt buitengewoon te zijn. Soeverein, zonder ook maar individu te zijn. Verdeeld, verloren, vernietigd, maar door de imaginaire vereniging met de geliefde ook samenvallend met de oneindige ruimten van een bovenmenselijke psyche. Paranoïde? In de liefde ben ik op het toppunt […]
Titiaan, Het villen van Marsyas. De christelijke iconografie is een opsomming van horrorverhalen: kruisingen, brandstapels, onthoofdingen… Maar ook in de Griekse mythologie zijn er heel wat martelingen op een pakkende wijze beschreven. Wat dat betreft bouwden de christenen gewoon door aan de toren van verhalen die al in de Oudheid was opgetrokken. Deze vaak gruwelijke […]
De Dapperstraat, voor de oorlog (Foto: Amsterdams Stadsarchief) In de jaren tachtig werd de Indische buurt volledig gerenoveerd. De meeste huizen gingen tegen de vlakte en het Sumatraplantsoen werd dichtgebouwd. In 1932 kwamen mijn ouders hier te wonen, op nummer 14 hs, nadat mijn vader opnieuw was overgeplaatst. Voor hem was het de tweede keer […]
Man Ray, Erotique Voilée, 1933 & Charles Cordier, Venus Africaine, 1852 Kunst was ooit het humanistische ideaal van de mensheid, waar op de wereld ze ook woonden en in welke tijd ze ook geleefd hadden. Dat was het grootste verhaal uit de tijd van de grote verhalen. Die idealistische visie op de mens kwam naar voren […]
Negen jaar na het verschijnen van zijn opus magnum Filosofie van de waanzin begaf Wouter Kusters zich op het terrein van de ecologie. Zijn boek Schokeffecten, filosoferen in tijden van klimaatverandering (2023) is een poging om door te dringen in ondoordringbare, sacrale kern die de klimaatcrisis lijkt te bevatten. Die sacrale krengt niet altijd heldere vormen van […]
‘Deleuze zei het al: ‘Het kristalbeeld was niet de tijd, maar men ziet tijd in het kristal. We zien in het kristal de eeuwige fundering van de tijd, de niet-chronologische tijd. Cronos en niet Chronos. Dit is het machtige, niet-organische Leven dat de wereld in zijn greep heeft. De visionair, de ziener is degene die […]
De SF-roman A Scanner Darkly van Philip K. Dick beschrijft de schizofrene ervaringen van de hoofdpersoon als gevolg van drugsgebruik, wat resulteert in een wonderlijk vervormd begrip van de realiteit. Timothy Morton heeft zich voor zijn boek Duistere ecologie laten inspireren door dit soort thema’s om aan te tonen hoe moeilijk het kan zijn om ecologische realiteiten volledig […]
‘De wetenschap richt zich hoe langer hoe meer op de beschrijving van feiten, in plaats van structuren. Zij stippelt lijnen en trajecten uit, zij maakt sprongen, in plaats van axioma’s op te stellen.’ Dat zijn woorden van Deleuze die beweerde dat in de huidige wetenschap zich nieuwe benaderingswijzen aandienen, waarbij een permanent proces van verandering […]
Als het oedipuscomplex te ver is doorgewerkt dreigt castratieangst bij alle vormen van innerlijke overgave, zo luidde de redenering van Freud. Ik weet niet of hij daarin gelijk had, maar als ik terugkijk op de problematiek van mijn eigen jeugdjaren, kan ik moeilijk om deze redenering heen. In het psychiatrisch rapport dat in Heiloo van […]
‘Het grootste feest van het jaar in Hierapolis vond in het begon van de lente plaats, wanneer mensenmassa’s uit Syrië en omringende landen naar het heiligdom dromden. Terwijl de fluiten snerpten en de trommem dreunden en de eunuchpriesters zichzelf met messen verwondden, verspreidde zich de religieuze extase zich geleidelijk als een golf door de menigte […]
Vrijwel al mijn boeken die ik tot nog toe geschreven heb, draaien om hetzelfde thema: een nieuw verband voor een unieke ervaring die ogenschijnlijk nergens mee te verbinden is. Harry Mulisch wist de psychotische ervaring uit zijn adolescentie nog om te smeden tot een literair oeuvre, maar dat is niet iedereen gegeven. Herhaling leidt doorgaans tot een […]
In een psychotisch bewustzijn komen soms verrassende visies naar voren over de toekomst van de mens en het universum. Waar komen die visies vandaan? Uit een onderlaag van de geest misschien? Uit de diepe regionen die Jung heeft aangeduid als ‘het collectief onbewuste’? Jung zag het collectief onbewuste als een verscholen bron van kennis waarin […]
Ik heb er altijd veel genoegen in geschept – ik neem aan dat ik het niet ‘geschapen’ heb – om door een stoel te zakken. Blijkbaar heb ik een goeie neus voor gammele stoelen, want aan het overgewicht van mijn zitvlak kan het niet liggen. Ook heb ik nooit vernomen dat de kwaliteit van stoelen […]
Laatst heb ik de gehele concepttekst van mijn nieuwe boek over Harry Mulisch in Notebook LM gestopt. Notebook LM is een AI-programma dat speciaal ontworpen is voor Nederlandse gebruikers. Het biedt krachtige functies voor het ondersteunen van schrijverstaken, zoals het analyseren van teksten, maar ook het herschrijven of redigeren daarvan. Ik had dit programma gevraagd […]
Ik stel me zo voor dat als Harry Mulisch nu nog leefde, hij onmiddellijk zou beginnen aan een roman genaamd De ontdekking van de kunstmatige intelligentie met een robot in de hoofdrol. Hoe kun je een programma als ChatGPT in de vorm van een menselijk ogende robot de hoofdrol laten spelen in een roman? Hoe zou […]
Ze lopen te dromen, verloren in tijd, Hun harten vol vuur, hun ogen verblijd. Ze schilderen werelden met woorden van licht, Maar raken verdwaald in hun eigen gedicht. De hemel rooskleurig, de sterren zo licht, Hun adem stokt bij elk vergezicht. Ze dansen op wolken, ontwijken de grond, Tot de zwaartekracht hen weer op aarde […]
In zijn boek Real Presences (1989) stelt George Steiner: ‘Wij moeten onszelf en de cultuur de vraag stellen of een seculier, in wezen positivistisch model van het begrijpen en van de ervaring, van betekenisvolle vorm (het esthetische) houdbaar is in het licht van, zo u wilt, in het duister van het nihilistisch alternatief.’ Totdat besef […]
In zijn boek Der Untergang des Abendlandes (1918-1922) had Oswald Spengler beweerd dat de vooruitgang van de moderniteit een illusie was. De cultuur van het Avondland had na de Franse Revolutie zijn levenskracht verloren door ingrijpende veranderingen als het positivisme, de hoogmoed van de wetenschap, de parlementaire democratie, de ontsporing van techniek en kapitalisme, de massificatie van […]
‘Mulisch heeft altijd aangegeven dat zijn ultieme doel was onzichtbaar te worden, in navolging van zijn jeugdheld Bram Vingerling. Onzichtbaar worden vereist echter eerst een staat van zichtbaar zijn. In de cruciale passage in archibald strohalm wordt de schrijver Mulisch echt zichtbaar in zijn tekst voordat hij verdwijnt, zoals hij in al zijn latere werk […]
‘Of God wil het kwaad uit de wereld helpen en kan het niet, of hij kan het, maar hij wil het niet, of hij wil het niet, en is er ook niet toe in staat; of hij wil het, en kan het ook. Wanneer hij het wil, maar niet kan, dan moet hij zwak zijn, […]
K. : Mag ik u even onderbreken? Penrose postuleerde dat een universum dat wordt beheerst door wetten die geen bewustzijn mogelijk maken, in feite mogelijk geen universum is. Daarom bestaat het universum bij de gratie van ons bewustzijn. Dat betekent dat er nooit zo ’n universum of wereld zou kunnen bestaan, als niet onze ogen […]
In de Noorse Netflix-serie The Remarkable Life of Ibelin draait het verhaal om Mats Steen, een jongen met een spierziekte die zijn fysieke beperkingen overstijgt door volledig op te gaan in een digitaal spel, World of Warcraft. De documentaire toont hoe deze gehandicapte jongen, die vindt dat hij in het werkelijke leven niet veel meer […]
“Wat echt interessant was, is dat mensen op een serieuze manier met hem praatten. Ze kwamen niet om grappen te maken,” zei kapel-theoloog Marco Schmid, die het project leidde. De meeste bezoekers waren tussen de 40 en 70 jaar, en volgens het rapport vonden meer katholieke bezoekers de ervaring stimulerend dan protestantse. Schmid benadrukte snel […]
Gisteren mocht ik een inleiding houden op het symposium ‘Bezeten bruggenbouwer’ Leven en werk van prof. dr. Fokke Sierksma. Aanleiding was de presentatie van de gelijknamige biografie van Fokke Sierksma, geschreven door Jan Gulmans (zie hier). Dit was mijn verhaal. *** In de zomer van 1965 maakte ik met mijn ouders een rondreis door Spanje […]
In de vele interviews die hij gaf, verzette Mulisch zich vaak heftig als de interviewer verbanden begon te leggen tussen voorvallen uit Mulisch’ persoonlijke leven en de inhoud van zijn romans. Berucht in dit geval zijn de radiogesprekken met Nol Gregoor, die in 1964 gebundeld werden. Gregoor bleef in zijn vragen aandringen op verbanden met voorvallen […]
In een artikel in het Algemeen Handelsblad van 15 augustus 1964 verklaarde de beroemde psychiater H.C. Rümke over Harry Mulisch het volgende: ‘Wanneer hij niet in een ravijn stort, kan hij misschien het hooggebergte bereiken.’ Die woorden laten zien dat Mulisch volgens deze psychiater een groot vermogen had om de menselijke psyche te doorgronden. Toch legde […]
‘De culturele revolutie van de katholieken was onbeheerster dan die van enige andere groep in de Nederlandse samenleving. Zij richtte zich bitter tegen h et eigen verleden. Met verbazing, leedvermaak of gêne zagen niet-katholieken in de media gelovigen of afvalligen verschijnen die het voordien zo uitbundig geprezen rijke Roomse leven kritiseerden als oppressief, schadelijk voor de […]
Als middelbare scholier verslond ik midden jaren zestig niet alleen de naoorlogse literatuur van Reve, Mulisch en Hermans, maar ook de boeken van Sartre en Camus. Het uitzichtloze levensgevoel dat in deze boeken werd vertolkt, had weinig van doen met adolescenten die de oorlog alleen uit de verhalen van hun ouders kenden. Juist in de […]
De roman archibald strohalm was het literaire debuut van Harry Mulisch en verscheen in 1951. Deze roman kan niet alleen gezien worden als een weergave van het absurde levensgevoel dat in het midden van de vorige eeuw ten tijde van het existentialisme was ontstaan, maar ook als een literaire weergave van een psychose. De hoofdpersoon […]
Gisteren heeft zich in Franeker het volgende voltrokken: MANIFESTAASJE OER ÚS ALLER IERDAPPEL -Projekt: mear as 125 jier ierdappelkeapmanskip-Oanlieding: de oprjochting fan Hannelshûs Hettema yn 1898 Datum: sneon 23 novimber 2024Plak: Stadhús Franeker, Raadhúsplein 1Programma 10.30-15.00 10.30: Ynrin+ kofje of tee mei oranjekoekje+ ferkeap dichtbondel Us aller ierdappel: € 15,00 (boekhannelspriis: € 20,00) – m.m.f. asylsikers11.00: […]
Kort voor mijn opname in Heiloo in januari 1966 had ik Henk van Ulsen in de Stadsschouwburg Dagboek van een gek van Gogol zien spelen. Van Ulsen speelde dat hij langzaam het contact met de werkelijkheid verloor. Dat deed hij op een briljante manier, maar ook zodanig dat hij alles onder controle had. De waanzin spelen is […]
Over het algemeen kan het schrijven van een dagboek een waardevol preventie-middel zijn voor wie gevoelig is voor psychosen, al was het maar omdat deze wijze van schrijven de zelfreflectie bevordert. Het kan je in staat om allerlei sluimerende gedachten en gevoelens helder te formuleren, waardoor je een betere antenne krijgt voor de mogelijke triggers […]
Augustinus scheef zijn boek De Civitate Dei na de val van Rome, dat in het jaar 410 werd ingenomen door de oprukkende horde barbaren die Europa overspoelde. De gedachte was ontstaan dat het verval van Rome veroorzaakt was door de opkomst van het christendom. Om die bewering te weerleggen ontwierp Augustinus de kosmologie van de dubbele ruimte. De […]
