Gisteren werd bekend dat Jan ter Laak is overleden. Hij is zeventig jaar geworden.  Op de foto zit hij links naast Mient Jan Faber, die hem in 1974 opvolgde als voorzitter van het IKV (het interkerkelijk vredesberaad). Jan ter Laak had het IKV in 1966 opgericht. Hij was van huis uit classicus en priester. Zijn opvolger, die politiek bedrevener was dan hij, zou het IKV grote bekendheid geven vooral door zijn optreden tijdens de acties tegen de plaatsing van lange afstandsraketten in het begin van de jaren tachtig. Jan ter Laak werd later omroeppastor bij de KRO en algemeen secretaris van de katholieke vredesbeweging Pax Christi. Hij was een exponent van de jaren zestig en zeventig, de tijd van actiegroepen, studentenprotesten en andere maatschappijkritische bewegingen, geleid door de in die tijd – met name vanuit de sociale wetenschappen – opkomende nieuwe secundaire elites die steeds kritischer werden ten opzichte van het oude bestel. Kritische katholieken liepen daarbij voorop. Zij hadden al sinds de jaren vijftig een pioniersrol gespeeld in een proces van emancipatie en geestelijke bevrijding. In de jaren zestig en zeventig verbrede deze beweging zich in een golf van maatschappijkritiek en pacifisme.

Ik heb Jan ter Laak één keer ontmoet. Dat was een wonderlijke gebeurtenis die zich afspeelde in juni 1979. Hij had zijn kantoor destijds in Amersfoort, precies tegenover het bureau van het NOGC (Het Nationaal Overleg Gewestelijke Cultuur). De stafmedewerkers voor beeldende kunst, die werkzaam waren bij de provinciale culturele raden, kwamen daar een paar keer bij jaar bijeen voor een landelijk overleg. Tijdens die vergadering had ik het op een gegeven moment wel gezien. Ik zei: ‘Heren, ik stap op.’ Ik schoof mijn papieren bij elkaar, stopte ze in de tas, stond op en liep plompverloren de kamer uit. Voor het weggaan zag ik een lege bloemenvaas bij de ingang van de vergaderzaal staan. Met een theatraal gebaar heb ik daar mijn vulpen in laten vallen. ‘Ping!’, ik hoor nog het geluid. Het was doodstil en ik liet de vergadering in verbijstering achter.

Aan de overkant ben ik toen het kantoor van Jan ter Laak binnengestapt. Hij zat gewoon achter zijn bureau en ik ging zitten. Daarna ontspon zich een indringend gesprek dat ongeveer een uur heeft geduurd en dat verscheidene malen werd onderbroken door binnenkomende telefoontjes. We hebben het gehad over allerlei zaken, over het katholicisme en de vredesbeweging, maar ook over persoonlijke dingen. Na het weggaan ben ik nog even langs gelopen op het NOGC. De vergadering was net afgelopen. Men toonde zich uiterst bezorgd over mij. Voelde ik me wel goed? Moest iemand mij niet even naar huis brengen? Ik sloeg elk aanbod in die richting af, en ben toen samen met Henk Laarakkers, mijn toenmalige collega uit Overijssel, met de trein richting het noorden gereden. Hij stapte uit in Zwolle. Ik reed door naar Leeuwarden. Jan ter Laak heeft daarna nog wel eens gebeld, maar het contact tussen ons is nadien al snel verwaterd.

Op afstand heb ik zijn activiteiten nadien altijd wel gevolgd. Zo was het een schok voor mij om te vernemen dat hij in 1996 zijn functie moest neerleggen, nadat er klachten waren ingediend over ‘ongewenste contacten’ in zijn tijd als omroeppastor. Jan ter Laak verdween plotseling van het toneel. Gisteren las ik dat hij toen naar Amerika is vertrokken om daar een therapie te volgen voor priesters die geen raad weten met hun homoseksualiteit. Hij was het zoveelste slachtoffer van een geloofssysteem dat eeuwenlang grote problemen heeft gehad met de seksualiteit in het algemeen en de homoseksualiteit in het bijzonder. Anderzijds heeft juist de strijd voor geestelijke bevrijding, die uit deze onderdrukking is voortgekomen, en waar Nederlandse katholieken een voortrekkersrol in speelden, een veel bredere impact gehad, dan achteraf door menigeen wordt herkend.