‘Deze crisis is ook een tijd om ons te bezinnen op wat écht van waarde is. Wat is écht belangrijk? Worden we écht gelukkiger van nog een flatscreen-tv? ‘Wat verdien je? ‘Wat is je netwerk?’ Dit soort vragen ligt te vaak op onze lippen. De waardigheid van een persoon lijkt vooral af te hangen van de inhoud van de loonstrook of het netwerk op Hyves of Linkedln. De christelijke traditie benadrukt echter dat onze waarde niet hoeft voort te komen uit onze eigen prestaties of bezittingen, maar voortkomt uit onze relaties met anderen en met de Ander, die de Schepper en de Eeuwige wordt genoemd. Wij zijn als mensen waardevol omdat wij gewild én geliefd zijn door de Schepper. Wij zijn niet het chaotisch resultaat van tijd en toeval, maar reflecteren een pro-actief opererende Actor, die het welzijn van ieder mens op het oog heeft, onafhankelijk van de stand van onze spaarrekening, onze effectenportefeuille of onze status.’
Aldus een vijftal prominente christen-democraten gisteren in een opmerkelijk artikel in de NRC. Adjiedj Bakas, Marleen Barth, Lans Bovenberg, Jan Hol, Doekle Terpstra en Wim van der Donk hebben drie weken voor Pasen het boetekleed aangetrokken. Iedereen moet dat doen, zo stellen zij. Wij zijn immers allemaal schuldig aan deze economische crisis. We hebben ons allemaal laten verleiden door een kredietgedereven koopkrachtgolf die de economie wereldwijd op hol heeft doen slaan. Het heeft geen zin om langer nog zwarte pieten uit te delen. Houdt op met dat gekrakeel over bonussen. Makkers staakt uw wild geraas. Het is niet Sinterkaas- maar Vastentijd. De christelijke Ramadan vraagt om inkeer. Pasen daagt uit om de christelijke solidariteit concreet vorm te geven. We moeten voorkomen dat landen tegenover elkaar komen et staan in de internationale gemeenschap. Elk land heeft immers boter op zijn hoofd. We moeten ook voorkomen dat groepen binnen onze samenleving tegenover elkaar komen te staan. Arm of rijk, voor de Schepper zijn we allemaal gelijk. We worden naakt geboren en gaan naakt de kist in, zei Job al. We moeten ook allemaal eens stapje terug, want de Bijbel roept op om oog te houden op Jezus Christus. Denkend aan wat hem in het verschiet lag kon hij het kruis verdragen. Waarom zouden wij dan niet deze tijdelijke crisis kunnen verdragen.
Toen ik deze oproep las dacht ik even met een preek van dominee Gremdaat van doen te hebben. Maar het is serieus bedoeld. De christen-democraten komen tegenwoordig uit de kast. In tijden van crisis worden God en verdoemenis weer volop van de kansel gepreekt. Dat is altijd zo geweest. Nooit zaten de kerken in Nederland voller dan in de oorlogsjaren. Wat is er mis mee? zou je denken. Het geloof stemt immers tot inkeer, het dempt de hebzucht en versterkt de saamhorigheid. Tot zover niets aan de hand. Maar dan gaat er iets mis in het betoog van deze vrome crisisbezweerders. Gelijke monniken gelijke kappen. Maar is dat wel zo? Ook wie jarenlang het meest geprofiteerd heeft, moet nu uit de wind worden gehouden. De toezichthouders, de onverantwoordelijke bankiers, de roekeloze aandeelhouders en gewetenloze speculanten. Iedereen is immers gelijk voor God, dus laten we de grootste boeven lopen. Hier op aarde mogen we graaien, maar in de hemel wordt alles toch weer rechtgetrokken. Juist in deze crisistijd zijn we allemaal gelijk. Een christen moet het socialistisch ressentiment verre van zich werpen. Hij moet de liefde voor God en Christus vooropstellen, want schuldig zijn wel allemaal.
Vooral die nadruk op schuld schoot bij mij in het verkeerde keelgat. Het kan zeer onbehoorlijk zijn om vergevingsgezindheid te belijden terwijl je de ware schuldigen ongemoeid laat en geen oog hebt voor de ware slachtoffers. Om een voorbeeld te noemen. Ik kan me nog goed herinneren dat de christendemocraat Dries van Agt in de jaren zeventig als minister van justitie een vurig pleidooi hield voor de vrijlating van de zogeheten ‘Drie van Breda’. Dat waren drie zware oorlogsmisdadigers die levenslang vast zaten en nu de dood naderde hun verdiende loon wel gehad zouden hebben. De christelijke vergevingsgezindheid inspireerde Van Agt tot een dergelijk standpunt. Dat hij daarmee heel Joods Nederland in de gordijnen joeg, nam hij op de koop toe. Zijn eigen vergevingsgezindheid was nobeler en vromer dan al die Joodse wraakzucht. Dat had Christus immers niet zo gewild. Ongeacht wat Christus destijds nu wel of niet bedoeld heeft, het christendom is tweeduizend jaar later een religie geworden voor kansrijken en bevoordeelden. Zij kunnen zich de christelijke deemoed veroorloven. De rijken kunnen het zich permitteren vergevingsgezind te zijn. De armen hebben altijd het nakijken, om over de Joden maar te zwijgen.
Om die reden vind ik de oproep van deze vrome christen-democraten behoorlijk hypocriet. Verbeter de wereld, begin bij jezelf, maar stop ermee om anderen de les te lezen of een schuldcomplex aan te praten. Wie zonodig zelf het boetekleed wil aantrekken, moet dat vooral doen, maar laat hij verder zijn mond houden. Christenen zijn hypocriet als het om schuld en boete gaat. Niet dat socialisten zo veel beter zijn. Zij prediken het schuldcomplex vaak op een veel subtielere manier, zonder God en Christus daarbij te halen. Gisteravond mocht Doekle Terpstra zijn paaspreek komen uitleggen bij Pauw en Witteman. Het was vermakelijk om te zien hoe hij de wind van voren kreeg door de felle kritiek van de socialist Rik van der Ploeg, die zich overigens liet ontvallen ooit ook op catechisatie te zijn geweest. Van oude en nieuwe christenen, het is of je door de hond of de kat gebeten wordt. Volgens de een is iedereen schuldig inclusief de armoedzaaiers, volgens de ander zijn altijd de graaiers schuldig maar pik jezelf als het even kan graag een graantje mee. Zolang de politiek op deze wijze draait om andermans schuld en boete is God nog lang niet dood. De socialisten hebben hem opnieuw uitgevonden. Zij hebben de erfzonde afgeschaft, maar het laatste oordeel in eigen beheer genomen. De christenen daarentegen geloven nog altijd in God en de erfzonde en bedekken nog steeds de grootste midaden met de mantel der christelijke naastenliefde.