Ruard Ganzevoort, hoogleraar prakti sche theologie aan de Vrije Universi teit in Amsterdam, vindt dat de uit spraak past in het soms wereldvreemd de denken van het Vaticaan. ‘Er is een groot verschil tussen het gangbare morele denken van de samenleving en het morele denken van de kerk’, zegt hij. ‘Voor de rooms-katholieke kerk liggen homoseksualiteit en pe doseksualiteit niet zo ver van elkaar. Het zijn allebei overtredingen van de kerkelijke leer. De rooms-katholieke kerk denkt niet in termen van bescha diging van mensen, maar in termen van overtreding van de regels.’
Deze woorden las ik vanochtend in de Volkskrant. De zoveelste poging om vat te krijgen op een kwestie die ondertussen groteske trekken begint aan te nemen. Hoe is het mogelijk dat de prelaten in het Vaticaan zoveel onbegrip aan de dag leggen over de zaak van het kindermisbruik door katholieke geestelijken. Van de week was het dus de kardinaal Tarcisio Bertone (zie foto) , nummer twee in de Vaticaanse hiërarchie, die met droge ogen beweerde dat er een verband bestaat tussen homoseksualiteit en pedofiele en zo op perverse wijze de verantwoordelijkheid van de Kerk van zich af probeerde te schuiven. Het is de schuld van de homoseksualiteit. Al die homo’s, die zo nodig als noodsprong kozen voor het priesterschap, zouden achteraf verkapte pedo’s zijn geweest. Dit is zo ongeveer de limiet van de absurditeit die het Vaticaan tot nog toe ten beste heeft gegeven. De kardinaal citeerde niet eens uit een onderzoek. Hij zei letterlijk : ‘Er is mij verteld dat…’
Dit is natuurlijk paniekvoetbal. Een kat in het nauw maakt rare sprongen. Maar even wonderlijk is ook het onvermogen om dit soort ongerijmdheden in het denken van mensen, van wie je mag aannemen dat ze toch niet op hun achterhoofd zijn gevallen, op enigerlei wijze te verklaren. Bovenstaande woorden van de theoloog Ruand Ganzevoort tonen eens temeer aan dat zelfs in Nederland – en misschien juist wel bij uitstek in Nederland – deskundigen met de mond vol tanden staan, als ze gevraagd worden naar een verklaring. Het lijkt of in het seculiere Nederland een soort collectief geheugenverlies heeft toegeslagen. Alsof deze problematiek niet al veel eerder uitentreuren bediscussieerd is. Het katholieke discours in de tweede helft van de jaren zestig ging juist over dit soort kwesties.
Wat is de zin van het celibaat in deze moderne tijd? En wat is de houding van de Kerk tegenover de veranderde opvattingen omtrent de seksualiteit? Twee encyclieken van de seksueel gefrustreerde paus Paulus VI maakten aan dit debat op hardhandige wijze een einde: Sacerdotalis Caelibatus (1967) en Humanae Vitae (1968). Beide encyclieken hebben ertoe geleid, dat de kortstondige revolutie in de Nederlandse kerkprovincie de kop werd ingedrukt. Een aantal zeer omstreden bisschopsbenoemingen, die er door het Vaticaan werden doorgedrukt, deed de rest. Juist door deze ontwikkelingen is het progressieve katholicisme in Nederland volledig van de kaart geveegd (zie ook mijn log Hoe God verdween uit Nederland) . Er is vrijwel niemand die nu nog een verband legt tussen het debat destijds en de ontwikkelingen nu.
Het is onzin om te beweren dat het Vaticaan van oudsher alleen maar denkt in termen van ‘het overtreden van regels’ als het gaat om seksualiteit. Als je de geschriften leest van eerdere pausen en met name van Paus Pius XII, dan stuit je op een grote kennis van de moderne menswetenschappen zoals psychologie, psychiatrie en seksuologie. Het is een misvatting om te denken dat binnen het Vaticaan alleen maar middeleeuwse boeken worden gelezen. Wel is het zo dat juist de huidige paus Benedictus XVI getraumatiseerd is geraakt door de revolutionaire ontwikkelingen in de jaren zestig, zoals zoveel katholieke geestelijken van zijn generatie. Van de weeromstuit zijn zij weggevlucht in een middeleeuwse denkwijze. De modernisering van het katholicisme is niet een proces dat nooit heeft plaatsgevonden. Integendeel, het ging na de oorlog juist veel te snel met de progressieve katholieken, eerst in Frankrijk en daarna in Nederland. Als gevolg daarvan staan juist Nederlandse theologen nu met de mond vol tanden, als ze gevraagd worden een verklaring te geven voor de hedendaagse idiotieën die in het Vaticaan verkondigd worden.