(foto: Asing Walthaus)
Wim Bors was de initiatiefnemer en organisator van het eerste videofestival in Friesland, dat in 1995 in Leeuwarden van start ging en onder zijn leiding in de jaren daarop zou uitgroeien tot een internationaal podium van videokunst en nieuwe media. De belangstelling van Wim Bors voor videokunst stamde nog uit zijn academietijd aan de Vrije Academie in Den Haag, waar Livinus van de Bundt – de pionier van de videokunst in Nederland – destijds directeur was. Bors’ eerste videoproducties Avec le Temps (1986) en La Solitude (1990) waren beide geïnspireerd op de Franse chansonnier Leo Ferré. In 1996 volgde Nadine Bors, de dochter van Wim, hem op als directeur Zij bouwde het festival verder uit en zette het definitief op de kaart. Gisterenmiddag nam zij afscheid bij de opening van het 15de Media Art Festival in de Blokhuispoort in Leeuwarden. Nadine is met haar gezin onlangs naar Dresden verhuisd. Albert van der Kooij sprak als voorzitter van het bestuur een afscheidswoord. Ikzelf mocht ook het woord doen. Wim was er niet, want hij is momenteel ernstig ziek. Maar zijn geest was aanwezig als de grote promotor van dit bijzondere festival.
In de afgelopen vijftien jaar is het Media Art Friesland Festival uitgegroeid van een interessant initiatief, dat zich met name richten op de presentatie van videokunst, tot een belangwekkende manifestatie van actuele kunstvormen die gebruik maken van elektronische of digitale media. Een lokaal initiatief is uitgegroeid tot een volwassen manifestatie met landelijke erkenning en met steun van de Mondriaan Stichting. Dit proces van kwaliteitsgroei en schaalvergroting heb ik de afgelopen jaren met bewondering onder mijn ogen zien voltrekken. Het Media Art Friesland festival heeft de nieuwe media naar Friesland gebracht. Dankzij dit festival krijgen wij jaarlijks een update van alles wat zich op dit fascinerende terrein aandient.
Maar dat niet alleen, het festival heeft zichzelf gaandeweg inhoudelijk geëvalueerd juist door de ontwikkelingen die zich op dit terrein voltrokken. De overgang van videokunst aar mediakunst markeert een transformatie die het hele terrein van de beeldende kunst tegenwoordig in zijn greep heeft en waarvan wij de consequenties en de reikwijdte nog lang niet kunnen overzien. Mediakunst is slechts een voorlopige verzamelnaam de lading nog amper kan dekken. Ik sluit niet uit dat over een paar jaar dit festival nog eens van naam moet veranderen, bij voorbeeld in een Fries manifestatie voor e-culture.
Niet alleen in Friesland neemt dit festival een unieke positie in. Ook in noord Nederland. Wat het Noordelijk Filmfestival is voor de film en Noorderlicht voor de fotografie, dat betekent het Media Art Friesland voor de kunst op het terrein van de nieuwe media . Als festival neemt Media Art Friesland in Noord Nederland een unieke positie in. Er zijn wel meer incidentele manifestaties op dit terrein, maar geen ander heeft zo’n vaste plaats veroverd als juist dit festival. In het laatste decennium is het noordelijk landschap voor nieuwe media drastisch veranderd. Er hebben zich nieuwe broedplaatsen en podia aangediend, zoals De Puddingfabriek in Groningen en Dit Eiland op Ameland. Kunstenaarsinitiatieven als VHDG en SYB beteden in toenemende mate aandacht aan uitingen van mediakunst.
Het Frank Mohr Instituut levert jaarlijks afgestudeerden die zich op die nieuwe terrein begeven en in Leeuwarden zijn nieuwe Hbo opleidingen ontstaan zoals Communication and Multi Media Design (NHL) en de Academie voor Popcultuur (Hanzehogeschool). Media Art Friesland heeft zich midden in dit netwerk genesteld als een podium voor vernieuwing en experiment. Een van de grootste verdiensten van dit festival is de structurele aandacht die wordt besteed aan de nieuwe oogst van de kunstacademies ook buiten het noorden. Media Art Festival s niet alleen een podium geworden voor jong talent, maar legt ook dwarsverbanden naar nieuwe opleidingen door het organiseren van workshops, lezingen en experience-avonden. Daarmee worden ook nieuwe publieksgroepen aangeboord. Niet alleen de jeugd heeft de toekomst, nieuwe media hebben dat eens te meer en dit festival heeft die boodschap van begin af aan goed begrepen.
Nieuwe media zijn onze wereld aan het veranderen, sterker nog, ze zijn ons zelf aan het veranderen dat we daar altijd erg in hebben. Ze veranderen niet alleen onze blik op de wereld, maar ook ons bewustzijn en ons besef van tijd en ruimte. Ze veranderen zelfs de ervaring van het lichaam. Dat soort veranderingen zijn niet nieuw. Door de eeuwen heen zijn het juist kunstenaars geweest die over uiterst gevoelige antennes beschikken om dit soort processen te registeren, reflecteren en te verbeelden. De geschiedenis van de kunst is in feite een verslag van de manier waarop we kijken naar de werkelijkheid. In die zin zijn nieuwe media oude media in een nieuw jasje. Ze voegen zich vroeg of laat in het traditionele spectrum van media, waar ze zich ook niet wezenlijk van onderscheiden.
En toch, in één opzicht dient zich iets aan dat werkelijk nieuw is. Dat is de ontschotting van disciplines. Het lijkt of in toenemende mate alles met alles te maken krijgt. Nieuwe media waaieren uit en nemen andere terreinen in bezit. Zo ontstaan er niet alleen nieuwe relaties met kunst in de publieke ruimte, maar ook kruisbestuivingen met poëzie, nieuwe muziek, popcultuur en game-industrie. Nieuwe media democratiseren de kunst. Ze brengen ook nieuwe vormen van creativiteit voort en leggen onverwachte verbanden met begrippen als markt en economie.
Nieuwe containerbegrippen dienen zich aan als beeldcultuur. e-culture en creatieve industrie. De digitalisering van de cultuur voegt niet alleen kunstvormen aaneen die voorheen gescheiden waren, maar stelt ook de grenzen van de kunst ter discussie. Zelfs de autonomie van de kunst lijkt zijn langste tijd te hebben gehad. Het is ook de vraag of een traditioneel podium in de toekomst nog nodig is nu het internet oprukt als virtuele plaats van handeling. Niemand lijkt nog zicht te hebben waar de vernieuwing zich werkelijk voltrekt, omdat het hele veld in beweging is.
Binnen die maalstroom van veranderingen vormt Media Art Friesland een baken in de branding. vijftien jaar geleden had Wim Bors als initiatiefnemer van dit festival een profetische blik. Hij was zijn tijd vooruit en moest vechten voor aandacht en erkenning. Nu staat dit festival definitief op de kaart en oogst het alom waardering. Als nieuw artistiek directeur heeft Nadine Bors daarna de uitdaging aangenomen om dit festival verder uit te bouwen. Daar is zij glansrijk in geslaagd. Haar vertrek uit Friesland betekent een groot verlies voor het culturele klimaat in deze provincie. En toch….ever is overall.
