Met Pasen krijgt de ziel een apk-­beurt. Geïnspireerd door Jezus’ kruisiging en de wederopstanding, onderzoeken christenen hun diepste innerlijk. Ook De Maand van de Filosofie, die deze week is begonnen, heeft de ziel als onderwerp gekozen. Niet voor niets, want er woedt in kringen van hersenwetenschappers en filosofen een verhit debat over de rol van de ziel. De uitkomst daarvan bepaalt voor een groot deel onze kijk op de medemens en daarmee op de maatschappij.

Pieter Kok In de bijlage ‘De Ziel’ van De Volkskrant van Stille Zaterdag.

Vrijdag a.s. gaan Dick Swaab, Bert Keizer en Marc Slors met elkaar in debat in Felix Meritis in Amsterdam.  Het debat wordt georganiseerd in het kader van de Maand van de Filosofie. Ik heb even met de gedachte gespeeld om er naartoe te gaan. Maar ik heb het wel zo’n beetje gezien. We worden de laatste weken overspoeld door een tsunami van de ziel. Zelfs het Paasgebeuren lijkt in een ander licht te komen, als we Pieter Kok in De Volkskrant mogen geloven. Het laatste nummer van het maandblad Filosofie is zelfs geheel gewijd aan de ziel. Kortom, de ziel wordt hot.

Wat bezielt Nederland met deze hype? Is dit soms de laatste stuiptrekking van een lang proces van secularisering dat in de jaren zestig is begonnen?  Doen we na God nu ook de ziel de deur uit?  Dick Swaab lijkt druk bezig met die laatste schoonmaakoperatie. Maar ook het verzet van zijn opponenten lijkt steeds meer te  worden gekleurd door een onderliggende kwestie die slechts zelden openlijk aan het licht komt. De ziel is het laatste bastion van de religie, dus is dit debat voor alles een strijd tussen godgelovers en godloochenaars. Het gaat niet om het functioneren van de hersenen, maar om een metafysische kwestie. Bestaat er zoiets als een onsterfelijke ziel? Is er leven na de dood? Kortom, is het Paasverhaal een mythe of een realiteit?

Die vraag wordt nooit openlijk geteld, maar omkleed met nieuwe mythes die het spektakel aandraagt. Zo kijkt Nederland met 1,7 miljoen mensen naar het megaspektakel The Passion rond de Euromast en de Erasmusbrug. Ook ik heb gefascineerd zitten kijken. De vraag ‘waar is de ziel?’ doet er niet meer toe. De ziel is in het spektakel. Zelfs de Maand van de  Filosofie valt ten prooi aan het spektakel.  Het spektakel verslindt alles, zodat elke vraag omtrent de ziel uiteindelijk een theaterstuk wordt, een scoop, een hype, een rage. De opstanding van de ziel is een verhaal dat zichzelf telkens weer opnieuw vertelt. De ziel bestaat niet. Of wel? In het maandblad Filosofie komt de aap uit de mouw, als Swaab en Keizer eindelijk zeggen waar het op staat:

Swaab: “Opgevat als datgene wat jij echt bent, wat onstoffelijk is en toch 21 gram zou wegen en wat na je dood blijft voortbestaan, is de ziel een misvatting. De geest – opgevat als datgene waarin je je bewustzijn kent – bestaat wel, maar die blijft niet bestaan na de dood. De geest is puur het resultaat van het brein. Wij mensen hebben tijdens de evolutie meer brein gekregen dan strikt noodzakelijk voor het besturen van ons lichaam, en dat extra produceert de geest.”

Keizer: “Ik wil aan het begrip van de ziel juist vasthouden omdat je daarmee gelovigen binnenboord houdt. Als je de ziel verwerpt, ben je die hele groep kwijt en denken ze dat een gesprek als dit niet over hen gaat.”

Swaab: “Jij houdt dus vast aan de ziel uit praktische overwegingen?”

Keizer: “Inderdaad. Ik wil gelovigen erbij houden. Vervolgens laat ik natuurlijk wel zien dat er geen reden is om aan te nemen dat die ziel na de dood blijft bestaan.”

Swaab: “Zo’n slecht karakter heb ik niet. Ik zeg gewoon waar het op staat: de ziel is onlosmakelijk verbonden met het geloof in leven na de dood, en dat geloof berust nergens op.”

Het verhaal van de wederopstanding kent vele gedaanten. De ziel is dood, maar leeft voort in het spektakel.