Gisteren werd ik gebeld door  Ana van Es van de Volkskrant. Ze wilde van alles weten over ‘Leeuwarden CH 2018’ voor een paginagroot artikel dat vanochtend in krant staat.  Je kunt merken dat het komkommertijd wordt. Friesland komt weer in the picture. Vanavond beslist de Gemeenteraad over CH 2018, maar de neuzen zijn al geteld. De laatste plooien zijn gladgestreken, en niemand zal ooit weten wat voor smeergeld daarvoor aan de ChristenUnie is betaald. Want je krijgt niets cadeau in de politiek.  Hoe dan ook, Siem Jansen kan morgen weer met twee ton vooruit. De Culturele Hoofdstad wordt een manifestatie ‘van onderop’ die ‘van boven af’ in gang wordt gezet. Of is het een manifestatie ‘van bovenaf’ die als ‘van onderop’ moet overkomen.

Ik heb nooit goed begrepen hoe dat nu precies zit. Volgens mij wordt deze onduidelijkheid veroorzaakt door een gebrek aan communicatie tussen ‘boven’ en ‘onder’. Er is iets weggevallen in de middenlaag, waardoor zo’n mega-manifestatie nooit meer echt van de grond komt. Het coöperatieve systeem, waar de Friese samenleving lange tijd  om bekend heeft gestaan, is in de versukkeling geraakt. Er was een tijd dat in deze contreien alles georganiseerd was in coöperaties. Niet alleen de boeren met hun zuivel, maar ook het terrein van cultuur.  Nu noemt men zich graag ‘Koöperaasje‘, maar de coöperatieve structuur in de Friese samenleving, waarnaar dit woord verwijst, is in de werkelijkheid weggevallen. Het is ieder voor zich en de culturele hoofdstad voor ons allen. Dat geldt niet in de laatste plaats voor de culturele instellingen die elkaars concurrent zijn geworden in deze tijden van bezuiniging. Ze tonen hun belangstelling maar kijken in feite de kat uit de boom.

Gistermiddag liep ik bij Tresoar mijn voormalige directeur Piet Hemminga tegen het lijf. Ik had een stapeltje boeken over Titus Brandsma onder mijn arm, en hij droeg een tas met boeken over van alles en nog wat. Zo raakten wij in gesprek over heden, verleden en toekomst. Hemminga, zo hoorde ik, had ooit nog een mailtje gestuurd naar Ton Crijnen, de laatste biograaf van Titus Brandsma, omdat hij niet kon geloven, dat Brandsma ooit hoogleraar Fries in Groningen zou worden. Titus Brandsma was wat het Fries betreft een groot taalbevorderaar, maar zijn kennis ging niet zover dat hij ook hoogleraar in het Fries had kunnen worden. En zo kwamen we van de katholieken op de Friezen, twee groepen die tegelijk op liepen in hun emancipatiedrang, maar beide hun organieke structuur in de samenleving zijn kwijtgeraakt.

Ik herinnerde Hemminga aan de eerste dag dat ik bij de Fryske Kultuerried binnenliep. Het was juli 1977 en ik was opgeroepen voor een sollicitatiegesprek. Ik had gesolliciteerd naar de functie ‘stafmedewerker beeldende kunst en bouwkunst’ een vacature  waarvoor niemand meer voor te porren viel, omdat mijn voorganger al na een half jaar overspannen was geraakt. In een laatste wanhoopspoging poging had men een advertentie in Vrij Nederland geplaatst. Zo kon het gebeuren dat ik van de elf sollicitanten direct werd aangenomen, terwijl ik in Amsterdam nog niet eens mijn doctoraalbul had afgehaald bij professor Jaffé. Volgens mij was Hemminga al lang blij, dat zo’n jong broekie uit Mokum zo gek was om de stap naar ‘it heitelân’ te wagen. Hoe dan ook, het sollicitatiegesprek heeft maar een kwartiertje geduurd.

Ik herinner mij dat Hemminga een flap-over openvouwde, waarop met viltstift een indrukwekkende boomstructuur stond getekend. Helemaal bovenaan stond ‘Fryske Kultuerrred’. Daaronder ‘Deistich bestjoer’ en ‘Ried’ en daaronder de ‘seksjes’ en ‘kommisjes’ en helemaal onderaan zo’n 150 ‘Fryske organisaesjes’ die in de Fryske Kultueried op enigerlei wijze vertegenwoordigd waren. Die coöperatieve structuur is in het huidige culturele veld in Friesland dus helemaal weggevallen. De middenlaag is er niet meer, het georganiseerde kader dat met elkaar overlegt. Tja, ga dat maar eens uitleggen aan Ana van Es van De Volkskrant. De managers hebben de macht genomen. Ze worden ingevlogen met hun lange strijkstokken. Overlegstructuren moet je koesteren. Je moet ze water geven als plantjes. Zo niet met wijwater, dan toch gewoon met leidingwater.