Al vanaf mijn vroegste jeugd kijk ik televisie. Maar vroeger was tv iets anders dan vandaag. Vooral in de in eindeloze jaren vijftig was de televisie iets magisch, vooral als je nog een kind was. Wonderlijk dat sinds de jaren vijftig het collectieve geheugen voornamelijk bestaat uit beelden die op tv zijn gezien. Als je tenminste zo oud bent dat je ze hebt kunnen zien. Er groeit en generatie op die niet weet wat een zwart-wit tv was. Elke woensdagmiddag was het raak. Tien voor vijf zaten we al klaar. Eerst het testbeeld, dan de de klok… dan ping, ping, ping, ping… een paar keer achter elkaar. Dan de wapperende vlag en vervolgens Tante Hannie.  Vier jaar geleden schreef ik dit verhaal. *

Media veranderen de wereld, de cultuur en de mens, maar ook de regio. De media hebben ook Friesland veranderd. De impact die de invoering van de televisie op Friesland heeft gehad is lange tijd onderschat. In de Encyclopedie van het hedendaagse Friesland, die in 1975 verscheen, worden in maar liefst 22 inleidingen alle recente veranderingen in de Friese samenleving in beeld gebracht. Slechts één zin daarvan is gewijd aan de invloed van de televisie: ’Met name door de komst van massamedia, in casu de televisie, heeft zich een democratisering en nivellering voorgedaan.‘

Die zin was van Gerben Abma in zijn beschouwing over de Friese Letteren. Wat je noemt een understatement. In de bundel Friesland 1945-1970, die in 1970 verscheen onder redactie van J.J. Spahr van der Hoek en K. de Vries, komt het woord ‘televisie’ zelfs helemaal niet voor. Pas in de Geschiedenis van Friesland 1750-1995 die in 1995 verscheen onder redactie van Johan Frieswijk c.s. worden enkele regels aan de invloed van de televisie gewijd. Bovendien wordt hierin met een tabel aangetoond dat het aantal televisietoestellen in Friesland van 1956 tot 1962 steeg van 42 tot circa 24.000.

Friesland bleef in de jaren vijftig relatief lang in een tv-isolement, omdat de zender van Lopik een cirkel trok langs Zwolle en Lemmer en dus Friesland niet goed bereikte. Al op p 10 oktober 1951 was in Nederland gestart met experimentele televisie, In 1956 werd er een Fries comité van (ontevreden) televisiekijkers opgericht door burgemeester J.G. S. Bruinsma van Bolsward. Er bestonden plannen voor een grote zendmast in Appelscha, die driehonderd meter hoog zou worden, maar dat ging niet door. Na de ingebruikname van de hulpzender in Irnsum in mei 1957 kon de opmars van de TV in deze provincie pas goed beginnen.

In de Leeuwarder Courant verscheen een euforisch verslag van de eerste proefuitzending via Irnsum van de voetbalwedstrijd Nederland-Duitsland op 3 april 1957. Dat was de doorbraak. Eindelijk geen sneeuw in beeld of rollende strepen over het scherm. In de etalages van de radio- en televisie-zaken verdrongen de mensen elkaar om het wonder van techniek te aanschouwen. Een nieuw toestel was trouwens niet goedkoop. Je betaalde er tussen de 800 en 1200 gulden voor.

Eind jaren vijftig was de televisieserie Morgen gebeurt het te zien. Elke woensdagmiddag was het raak. Omdat wij thuis al vroeg een tv-toestel hadden – een Erres van oom Fonger uit Sint Nicolaasga  – bleven vriendjes van school vaak bij mij thuis kijken.  Het verhaal werd elke week spannender. Ton Lensink speelde de hoofdrol als de geleerde professor in de sterrenkunde. Hij experimenteerde in een soort observatie-station met allerlei vernuftige apparaten en machines. Zo kreeg hij contact met een andere planeet, waarvan de bewoners van plan waren de aarde aan te vallen en te veroveren. Doodeng vond ik dat.

Het was typisch een Koude-Oorlog-fantasie, maar dan verplaatst naar de ruimte. Van ruimtevaart was in die tijd nog niet meer bekend dan de Spoetnik van de Russen met Gagarin als grote held. De Amerikanen slaagden er maar niet in om zo’n bemande kunstmaan in een baan om de aarde te krijgen. Manfred Schulte had een soort Kuifje-achtige bijrol, waarin je jezelf als kind heel goed kon verplaatsen. Manfred was de oudere broer van Noortje Schulte, met wie ik samen in de klas zat op de Peetersschool. Zo hoorden wij wel eens wat hoe het daar in het echt toeging, dat wil zeggen: achter de schermen van Morgen gebeurt het.