Een boek dat je zelf schreef is een stad waar je een tijd hebt gewoond. Het gaat langzaam van je af. Zo vergaat het ook mij met het boek Tegen de tijdgeest, terugzien op een psychose (2011) dat ik schreef samen met Egbert Tellegen en Daan Muntjewerf. Het is alweer bijna twee jaar geleden geleden dat het is verschenen. Ik moet ook nog altijd een beetje wennen aan dit boek, vooral ook omdat mijn bijdrage een lange voorgeschiedenis heeft gehad. Mijn tekst was oorspronkelijk onderdeel van een veel groter manuscript dat ging over Gerard Reve en de secularisering. Het autobiografisch gedeelte daaruit heeft een heel andere context gekregen die vooral op de psychiatrie is gericht. Dat is een wereld op zichzelf. Het is nooit mijn bedoeling geweest om me in die wereld te begeven. Maar in het leven heb je niet alles zelf voor het zeggen.
Wat de belangstelling betreft mogen we niet klagen. De VPRO-televisie besteedde er een uitzending aan. De derde druk ligt inmiddels in de boekwinkels. Het boek heeft ook in vaktijdschriften de nodige aandacht getrokken. Niet alleen in het Tijdschrift voor Psychiatrie, maar ook in Geron, tijdschrift voor ouder worden en samenleving en in het Tijdschrift voor Rehabilitatie. Daarin schreef Ruud Abma over mijn bijdrage aan het boek het volgende:
Huub Mous, geboren in 1947, om schrijft zijn psychose (op 18-jarige leef tijd) als een reactie op ‘de clash van het katholicisme’, de razendsnelle leegloop van de katholieke kerk die hij elders fraai aanduidt als ‘caissonziekte’. Mous ervaart het afscheid van de religie als overhaast en geforceerd, en hij vindt daarvoor steun in het werk van Vestdijk (De toekomst der religie) en vooral, op een meer emotioneel en geestelijk niveau, Gerard Reve, die tegen de tijdgeest van de jaren zestig in, katholiek wordt. Hij omschrijft Reve als een psychiatrisch patiënt met een drankprobleem en een tomeloze schrijfdrang. Op dat punt in het boek aangekomen, viel bij mij het kwartje. Alle drie de auteurs van dit boek drukken zich uit door te schrijven, niet alleen in hun beschouwingen achteraf, maar ook en vooral tijdens hun psychosen: vele schriften vol met aantekeningen over de toestand in de wereld en de eigen rol in de verbetering daarvan. Gerard Reve had het geluk dat zijn schrijfsels serieus werden genomen.
Zo bezien wordt mijn boek Modernisme in Lourdes, Gerard Reve en de secularisering min of meer een vervolg op Tegen de tijdgeest, met dit verschil dat het accent nu vooral op Reve en minder op mijzelf zal komen te liggen, al spelen mijn eigen ervaringen ook nu een rol in de manier waarop ik het werk van Reve benader. Ook Reve was een psychiatrisch patiënt, al komt dat aspect van zijn persoon vaak niet als eerste in beeld. In december verschijnt ook een nieuwe boek van Wouter Kusters: Filosofie van de waanzin. Daarin zal hij uitgebreid aandacht besteden aan mijn bijdrage aan Tegen de tijdgeest. Ik heb al een hoofdstuk van zijn boek mogen inzien. ( zie ook: hier)
Sinds het verschijnen van het boek Tegen de tijdgeest word ik zo af en toe benaderd als ervaringsdeskundige op het terrein van psychoses en psychische ziektes. Zo ontving ik van de week een mailtje met het verzoek om deel te nemen aan ‘een focusgroep’ voor de mediacampagne ‘Zo gek nog niet, werken met een psychische stoornis’ Het is een sympathiek initiatief. Ik heb de organisatoren toegezegd dat ik er op dit weblog aandacht aan zal besteden. Informatie hierover is te vinden op de site van Ecorys (zie hier).
Wat de focusgroep betreft, zie ik niet zo gauw hoe ik daaraan een zinvolle bijdrage zou kunnen leveren. Ik ben immers sinds vijf jaar met (pre)pensioen en ik heb – ondanks mijn psychiatrisch verleden – nooit problemen gehad met een reguliere baan. Wel denk ik dat het een goede zaak zou zijn als er eens wat meer voorlichting zou komen over psychiatrische aandoeningen. Veel mensen krijgen hiermee te maken en de vooroordelen zijn nog altijd groot. Vaak valt mij op dat mensen over hun eigen ervaringen in de psychiatrie beginnen te vertellen, als ik daar zelf over begin. Op 4 mei j.l. hield ik een lezing in het ISVW De internationale School voor Wijsbegeerte in Leusden. Tijdens de lezing, waarin onder meer de gestoorde geest van Hitler aan de orde kwam, liet ik terloops weten dat ikzelf als puber een psychose had gehad en dat ik mijn ervaringen daarover op schrift had gesteld in een boek.
Toen ik de volgende ochtend wilde wegfietsen, kwam er een vrouw naar me toe om te vragen wat de titel was van dat boek dat ik mede had geschreven. Haar zoon was enkele maanden tevoren ook getroffen door een psychose en ze maakte zich daar grote zorgen over. Het was voor haar een geruststelling dat je na een psychose op latere leeftijd ook nog lezingen kon geven. Ook toen ik nog les gaf op de Avondacademie van Minerva heb ik vaak gemerkt dat mensen na afloop naar mij toe kwamen, als ik vertelde dat ik zelf ooit een psychose heb gehad. Dat was een hele geruststelling om te horen, omdat ze zelf of in hun naaste familie ook iets dergelijks hadden meegemaakt.
Veel angst komt voort uit onwetendheid. Mensen weten vaak niet wat een psychose eigenlijk inhoudt. Dat is ook moeilijk uit te leggen en bovendien zijn er allerlei soorten psychoses. Bij sommige psychoses voeren panische angsten en gevoelens van ontzetting de boventoon. Bij andere daarentegen kunnen zich juist gelukzalige en zelfs extatische ervaringen aandienen die in het normale leven eigenlijk niet voorkomen. Dat laatste was bij mij het geval. Ik denk dan ook nooit met afschuw terug aan die wonderlijke periode in mijn leven. Sterker nog, in de eerste jaren daarna had ik vaak een gevoel van heimwee naar de intensiteit van die ervaringen.
Van mijn zoon Jurriaan, die tegenwoordig Utrecht woont, hoorde ik laatst dat ze daar met een 3D-programma de ervaring van een psychose gesimuleerd hebben (zie de site Labytinth Psychotica). ‘Labyrinth Psychotica is een practice-based PhD project van kunstenaar Jennifer Kanary dat onderzoekt hoe een kunstwerk invoelbaar kan maken hoe het is om psychotisch te zijn en zo kan bijdragen aan verbetering van de omgang met en de behandeling van psychoses.’ Het was mooi om te horen dat de samensteller van dit programma mijn bijdrage aan Tegen de Tijdgeest had gelezen, waarin ik de ervaring van een psychose van binnenuit heb proberen te beschrijven. Ik weet niet of mijn tekst ook invloed heeft gehad op de simutalie, maar het zou zomaar kunnen.
Overigens valt het mij op dat er op internet nog altijd recensies opduiken over het boek Tegen de tijdgeest, terugzien op een psychose. Gisteren trof ik er weer een aan die ik nog niet eerder gelezen had. Hij staat op de site patiëntenverhalen.