‘De Haas, oftewel de lepus europaeus, is een maandier. Hij is een van de gevoelige zachtaardige zoogdieren met een hoge aaibaarheidsfactor die uitsluitend plantaardig voedsel eet. Hij staat symbool voor vruchtbaarheid en bereidheid tot paren. Ook is de haas het symbool voor snelheid en angst. De man gebruikt de haas doorgaans niet als symbool, want dit brengt ongeluk.
Deze informatie trof ik aan is een boek over de symboliek van het dier. Wat heeft dit van doen, zo vraagt u zich af, met deze tentoonstelling Secret Friends, van Joris Collier en Dineke Kaal.
Welnu, Joris Collier is een haas. Tenminste hij zou het liefst een haas willen zijn. Dat hoorde ik hem zeggen, toen ik twee weken geleden bij hem op bezoek was in zijn atelier, waar ik ook Dineke Kaal ontmoette. Ik vroeg aan Joris welk dier hij zou willen zijn. Een haas dus. En welk dier is Dineke Kaal dan? Een giraffe, zei Joris, zonder enige aarzeling. Een giraffe met een hele lange nek.
Wat u vandaag hier te zien krijgt is dus een tentoonstelling van de haas en de giraffe. Een sprookje bijna. of beter gezegd: een fabel. Twee dieren hebben elkaar gevonden, nog niet eens zo lang geleden. Misschien zijn ze wel secrets friends. Maar dat blijkt niet zo te zijn. De giraffe heeft al een vriend, Die titel van de tentoonstelling heeft dan ook iets raadselachtigs. Hebben deze woorden dan toch op een of andere manier betrekking op de twee exposanten? Of op hun werk misschien dat hier wordt getoond? Kortom, wie is de vriend van wie, en wat is het geheim? Dat is de vraag die deze tentoonstelling oproept.
Als openaar van deze tentoonstelling wordt wellicht van mij verwacht, dat ik een tip van de sluier ga oplichten van dit geheimzinnig spel met woorden. Ik moet u teleurstellen. Ook al zou ik het geheim weten, dan zou ik u het niét vertellen. Er is immers geen geheim. De kunst zelf is het geheim. De beelden die hier om u heen ziet hangen en staan getuigen daarvan. Deze beelden zwijgen in alle talen, behalve in de dierentaal, maart ie kan een gewoon mens niet verstaan. Misschien kan de haas die taal verstaan. Joris heeft immers iets met dieren. Dat is al heel lang zo. Zo lang als ik hem ken. Waarom heeft Joris iets met dieren? Ook dat heb ik hem gevraagd. Wat heb jij toch met dieren, Joris? Maar hij zei alleen: ‘Mijn naam is Haas.‘
In de klassieke en Keltische wereld, zo las ik in mijn boek over dierensymboliek, was de haas een attribuut van de jachtgodinnen en ook van de Griekse goden Eros (als hartstocht) en Hermes (als snelle boodschapper van de goden). Maar welke boodschap brengt de Haas hier over? Wat heeft de haas ons te zeggen?.
Wat heb je dan toch met een haas? vroeg ik aan Joris. ‘Een haas nestelt zich niet’, zei hij. Een haas heeft overal zijn huis of hol. De haas heeft ook altijd haast. Zo zijn hazen. Razendsnel en niet te pakken, vaak niet eens voor een jager met zijn jachtgeweer. Soms staat de haas stokstijf, stil overeind. Dan bevriest hij, waardoor hij onopgemerkt blijft voor zijn vijand. Dan weer schiet hij opeens weg in vliegende vaart en verandert plotseling van richting, slaat een haak en keert om. Als geen ander weet de haas dat een bewegend doelwit moeilijk te raken is.
Ook Joris, zo weet ik , is niet voor één gat te vangen. Hij is een survivor, een overlever, waarschijnlijk was hij dat al van kinds af aan. Wie zijn website aanklikt op internet krijgt als eerste zin het volgende te lezen;
Als kind was ik zwak, klein en meestal ziek. Zo leefde ik in de ruimte, maar maakte er geen deel van uit. Door de ziektes was ik immobiel, maar de wereld om mij heen draaide door. Mijn houvast vond ik in het tellen van mieren. Ik kon mij verplaatsen in hun structuur en bedrijvigheid. Hun wereld leek makkelijk te volgen. Het menselijk leven om mij heen ging aan me voorbij.
Is dat dan de oplossing van het raadsel, zo vroeg ik me af. Is het geheim hiermee ontsluierd? Is dat de reden van de geheimzinnige band die Joris onderhoudt met het dier, zijn mysterieuze vriendschap met viervoeters, katachtigen, haarachtigen, insecten en krekels of een gigantische spin desnoods, die hij verstopt in zijn doedelzak en terugbrengt naar zijn natuurlijke habitat aan de andere kant van de wereld? Is het soms een jeugdtrauma die hij zijn leven lang tot kunst transformeert? Is dat het geheim van het dier? Zijn secret friends. Dat hij van kinds af aan zelf een dier zou willen zijn wil zijn. Als vluchtweg.
Als dat zo is, dan is het inderdaad zaak om vlug te zijn. Je moet het hazenpad kunnen kiezen. Wie niet sterk is moet slim zijn. Wie niet de mens wil zijn zoals hij geboren is, verkleedt zich als dier. Hij vlucht in de verbeelding als tweede werkelijkheid, als alternatief in het paradijs van de dieren, de enige wezens op deze aarde die geen woorden nodig hebben om elkaar te kunnen verstaan
Het klinkt zó simpel, dat het haast wel waar moet zijn. Maar in de kunst is niets simpel, laat staan waar. ‘We hebben de kunst uitgevonden’, zei Nietzsche. ’om niet aan de waarheid te hoeven sterven.’ Kunst is een maskerade van leugens en verzinsels die zodanig geordend worden dat ze schoonheid en troost voortbrengen.
Dat laten de beelden op deze tentoonstelling zien. Zij laten geen waarheden zien. Integendeel. Ze zijn raadselachtig, gelaagd, ongrijpbaar en voor meerder uitleg vatbaar. Ze zijn eerder droomachtig en surrealistisch, dan realistisch en realiteit. De giraffe en de haas hanteren een beeldtaal die voor de sprekende mens onverstaanbaar is. Wat verbergt die vrouw daar onder haar Boerka? Wat weet het dier, wat wij niet zien of mogen weten? Kortom, what’s the name of the game van deze secrets friends?
Die vraag , daar krijgen wij geen antwoord op.
Maar hoe zit het dan met de giraffe? De Giraffa cameloparidalis, zo lees ik in mijn boek over dierensymboliek, staat symbool voor overzicht en geweldloos communiceren, openheid en liefde, initiatief nemen en letterlijk je nek uitsteken.
Ik heb me afgevraagd wat het aandeel is van de giraffe in deze beelden die toch in eerste instantie bedacht lijken te zijn door de haas. Raadselachtige dierenbeelden duiken immers al jaren op in het oeuvre van de Joris, maar deze beelden hebben iets, wat er voorheen niet was. Iets wat moeilijk te benoemen valt.
Natuurlijk is de techniek veranderd. De giraffe is een fotograaf die een model zocht voor haar geënsceneerde foto’s. En zo werd de haas de muze van de giraf. De beelden aan de muren van deze ruimte hebben qua techniek iets tweeslachtigs. Het zijn geen foto’s, maar ook geen schilderijen. Steeds weer is het iets daartussen in, een hybride mix van twee werelden: de verbeelding van de haas en de manipulaties van de giraffe.
Steeds meer vloeien die twee in elkaar over. Het fotomodel wordt meer dan een muze. De fotograaf gaat zelf meedenken over hoe het beeld tot stand moet komen. Niet alleen qua belichting, maar ook in de compositie. Alles wordt in dienst gesteld van het creëren van een geheim. Het raadsel wordt opgewaardeerd tot zijn hoogste staat. Het geheim verdiept zich tot het bodemloze. Kortom, de beelden worden allengs geslaagder en subtieler. Dat is het aandeel van de giraffe in de geheimtaal van de haas.
Het valt moeilijk te voorspellen hoe deze samenwerking tussen de haas en de giraffe verder zal gaan verlopen. Maar ik kan u nu al voorspellen dat de volgende fase in deze razendsnelle evolutie nog geheimzinniger zal zijn. Het worden Magritte-achtige beelden, waarin de muze – als man met bolhoed – de hoofdrol gaat spelen in een spel van maskerades, waarin de wereld op zijn kop wordt gezet.
And the World Laughs with You 01 – Work in progress by Dineke Kaal
Boven de rand van een leren clubfauteuil is van achteren alleen nog de bolhoed te zien. De man klampt zich vast aan de kadewand om niet weg te glijden in het water. Hij glijdt met koffer en al van een trapleuning naar beneden. Hij wil naar binnen, maar een wolf staat voor de deur en verspert de toegang . And the World Laughs with You, zo luidt de titel van dit beeld, dat ik op internet zag verschijnen.
Het paradijs is gesloten. De dieren lijken stilaan te verdwijnen. Maar het raadsel wordt er niet minder om.