‘De roots van Charlie Hebdo liggen bij het blad Hara-Kiri, opgericht in 1960 en in 1969 doorgegaan als Hara-Kiri Hebdo (van ‘hebdomadaire’ dat wekelijks betekent). In 1970 kreeg Hara-Kiri een verschijningsverbod opgelegd wegens de satire na de dood van De Gaulle. De redactie ging verder als Charlie Hebdo (naar stripfiguur Charlie Brown), maar stopte door de slechte financiën in 1982. In 1992 werd het blad nieuw leven ingeblazen. ‘
Aldus een persbericht van het Persmuseum in Amsterdam. De tentoonstelling Stripjournalistiek, de tekenaar als verslaggever is daar onlangs uitgebreid met een presentatie over het blad Charlie Hebdo. Ik ben daar eergisteren even wezen kijken. Het was wel zoeken, want de omgeving van de Zeeburgerdijk, waar het Persmuseum gevestigd is, heeft een volledige transformatie ondergaan sinds de tijd dat ik hier voor het laatst ben geweest.
Dat was in de jaren zestig, toen Charlie Hebdo werd opgericht. In 1970 dus om precies te zijn. Dat Charlie Brown zijn naam heeft gegeven aan dit blad, wist ik niet. Die arme onschuldige Charlie Brown moest eens weten wat er in zijn naam nadien allemaal is gebeurd. Charlie Hebdo is geschiedenis geworden en dat werd op de tentoonstelling in het Persmuseum pijnlijk duidelijk. Hierboven is rechts het eerste nummer te zien uit 1970 en links het eerste nummer van de herstart in 1992. Ook recente nummers van Charlie Hebdo lagen in een vitrine.
Wat je niet zag op de tentoonstelling waren de spotprenten die nooit getekend zijn, of die wel getekend, maar nooit verschenen, zelfs niet in Charlie Hebdo. Bestond of bestaat daar een vorm van zelfcensuur? Een grens voor wat echt niet kan? Een spotprent bijvoorbeeld van Anne Frank als hoer? Ik weet niet zo’n spotprent ooit getekend is, maar ik vraag me af wat er gebeurd zou zijn als Charlie Hebdo hem had geplaatst?
De vraag die hier komt bovendrijven is de volgende. Kan alles in een cartoon? En als niet alles kan – wat veel redelijke mensen zullen denken, denk ik – dan is de vraag: waar ligt dan de grens? Bij de rechter, oké. Maar waar ligt de grens voor de cartoonist zelf? Wanneer besluit een cartoonist om een cartoon niet naar de redactie te sturen, die hij wèl getekend heeft. Of wanneer besluit de redactie om een cartoon niet te plaatsen? Wat is de moraal van de cartoonist?
Op die vraag gaf de tentoonstelling over Charlie Hebdo geen antwoord. Terwijl dat toch een interessante vraag zou zijn voor een Persmuseum. Waar eindigt de vrijheid en waar begint …. ja wat eigenlijk? De terreur? De gekte? De ziekte? De waan die zijn toevlucht neemt tot geweld? Terreur creëert copycat-gedrag, niet alleen bij andere potentiële terroristen, maar ook bij gekken en dwazen die hun namen schrijven op deuren en glazen.
Wel was in de tentoonstelling er een opstelling gemaakt van voorpagina’s van kranten uit binnen- en buitenland van de dag na de aanslag. Zo kon je nog eens goed zien welk een enorme schokgolf de aanslag teweeg heeft gebracht. Ook was te zien hoe cartoonisten heel verschillend op de aanslag hebben gereageerd. Daarmee was de cirkel rond. Of beter gezegd, er ging iets tollen in mijn hoofd: cartoons… terreur…cartoons… terreur….
Even bekroop mij een onzinnige gedachte. Stel dat alle kranten en persbureaus, alle tv- en radiozenders, alle nieuws-sites op internet in de hele wereld het nieuws hadden genegeerd of slechts heel bescheiden hadden gebracht. Dan hadden de daders veel minder profijt gehad van hun aanslagen. ‘Suppose there was a war and nobody came,‘ zei ooit Mark Twain.
Is dat niet het ultieme wapen tegen de terreur? Gewoon negeren in de media. Dan heeft de verschrikking geen impact meer. De media zelf houden de terreur in stand. De spektakelmaatschappij lééft van de terreur. Paranoia is een product van het spektakel. ‘Wij zijn in de media en de media zijn in ons‘ betekent ook: ‘Wij zijn deel van de terreur en de terreur zit in ons.’ Waar is de gulle lach op heden, mijnheer Sonneberg? Ik zou het van de daken moeten schreeuwen:
‘Je suis Charlie Brown!’
Maar wat doe ik? Ik ga een tentoonstelling bezoeken over Charlie Hebdo.… en schrijf er een blog over.
Prompt nadat ik dit geschreven had, kwam het nieuws binnen over een man die het NOS-journaal in gijzeling neemt om zijn dringende boodschap aan Nederland te kunnen verkondigen. Alsof hij alles wat ik hier beweerd heb nog even op scherp wilde zetten. ‘De schokkende beelden van de arrestatie van de man zullen straks de hele wereld overgaan,’ zo hoorde ik een verslaggever zeggen. Terreur is breaking news. Zonder breaking news geen terreur. Zo zit de wereld vandaag in elkaar. Terreur bestaat bij de gratie van de media.
