‘Volgens de officiële Franse cijfers zijn er in Frankrijk 4000 gesignaleerde djihadisten waarvan twee derde in de leeftijd van 15 tot 25 jaar en een kwart minderjarig is. Deze periode in het leven wordt gekenmerkt door het zoeken naar een eigen identiteit, zelfverwezenlijking en naar idealen in de overgang naar volwassenheid : een proces dat niet altijd even gemakkelijk verloopt en grote geestelijke problemen met zich kan brengen zonder dat die altijd naar buiten komen. Het djihadisme speelt hier op in, vooral via handig en veelvuldig gebruik van de sociale media, biedt een totaal-ideaal dat voor betrokkene resulteert in het niet meer hebben van angst, in een gevoel van bevrijding, van almacht. Hij wordt een ander, kiest een andere naam en verliest daarmee een groot deel van zijn uniek-zijn en wordt een fanatieke automaat.
Natuurlijk spelen naast deze psychische oorzaken ook sociale en politieke redenen een rol. Het zegt overigens ook het een en ander van onze door het kapitalisme en de vrije markt gedomineerde westerse samenleving, waarin het materialisme, het consumentisme als vrijwel enig ideaal hoogtij viert. Het betreft hier niet alleen kinderen van migranten of mohammedanen met een Franse nationaliteit : 30 tot 40 procent van de geradicaliseerde jongeren zijn bekeerlingen uit alle sociale lagen van de Franse samenleving zonder ook maar in feite iets van de koran, de islam af te weten.’
Aldus Jan de Boer in een notitie die ik gisteren per mail van hem uit Frankrijk ontving. Jan de Boer in deze notitie ervoor dat onze westerse samenleving de groeiende reformatorische krachten binnen in de islam met alle kracht zal steunen, om zo verdere radicalisering onder islamitische jongeren te voorkomen. Belangrijker echter vind ik zijn opmerking over het proces van psychische ontsporing dat met deze radicalisering gepaard gaat. Je kunt je zelfs afvragen of het radicaliseringsproces, dat jongeren in de adolescentiefase doormaken, niet gelijk te stellen is met een psychisch stoornis, een psychose, de beginfase van schizofrenie of een bipolaire stoornis.
Je leest hier de laatste dagen veel over, maar wonderlijk genoeg niet van psychiaters. Die zwijgen in alle talen, terwijl je toch juist van deze beroepsgroep een verlossend woord zou kunnen verwachten. De psychiatrie is een hermetisch gesloten domein geworden. De mantra ‘Wij zijn ons brein’ betekent dat elke psychotische ontsporing voortaan wordt herleid wordt tot een ontregeling van het dopaminegehalte in de synapsen van het brein. Sinds de menswetenschap uit de psychiatrie is verbannen zijn psychiaters door zorgverzekeraars aan banden gelegde pillendokters geworden die zich niet meer wagen aan de wilde speculaties die voorheen tot de corebusiness van hun vak behoorden.
Zo is er een terrein braak komen te liggen voor alwetende columnisten die zeer bedreven zijn in de psychologie van de koude grond. In deze tijden van terreur lijkt elke columnist een poging te moeten doen om – zonder enige psychiatrische kennis van zaken – tussen de oren van een jihadterrorist te kruipen. Zelfs Arnon Grunberg – toch niet de domste columnist – wijdde gisteren zijn Voetnoot op de voorpagina van de Volkskrant aan deze heikele kwestie. Is een jihad-terrorist nu psychisch gestoord of niet? Voor Grunberg bestaat er geen twijfel. Zo schreef hij onder meer het volgende:
‘Op 24 maart 2015 crashte Germanwings vlucht 9525 in de Franse Alpen. Oorzaak van de crash, waarbij 150 mensen om het leven kwamen, was co-piloot Andreas Lübitz. Lübitz leed aan psychiatrische stoornissen en suïcidale neigingen. Men had kunnen concluderen dat het verstandig is mensen die lijden aan en depressie of bipolaire stoornissen in de gaten te houden, het land uit te zetten of hen te dwingen hun bipolaire stoornis af te zweren. In Amerika komen jaarlijks tientallen mensen om bij zogeheten ‘mass shootings’, de oorzaak van deze schietpartijen zijn veelal stoornissen die terug te vinden zijn in het handboek van de psychiatrie: DSM-5. De daders van 13 november zullen vermoedelijk ook in bovenstaande categorie passen, maar hun daden zijn overgoten met een ideologisch sausje, de reden waarom de psychiatrisch stoornis gepolitiseerd kon worden.’
Ik denk dat hier sprake is van een pijnlijk misverstand. Hoewel veruit de meeste Jihad-terroristen qua leeftijd thuishoren in de adolescentiefase (18-26 kaar), de wankelmoedige fase die – zoals Jan de Boer terecht opmerkt – gekenmerkt wordt door het zoeken naar een eigen identiteit, zelfverwezenlijking en naar idealen in de overgang naar volwassenheid, is een jihadterrorist niet psychisch gestoord.
Een jihad-terrorist heeft zijn gehele gedrag volledig onder controle en hij is in staat om – al dan niet in samenwerking met gelijkgezinden – onder uiterst stressvolle omstandigheden een complexe opdracht uit te voeren, waar meestal een lange voorbereidingstijd aan vooraf is gegaan. Een psychoticus zou daar absoluut niet toe in staat zijn. Een psychoticus heeft een zodanig gedeformeerde perceptie van de werkelijkheid dat hij voortdurend gebeurtenissen, die om hem heen plaatsvinden, foutief interpreteert.
Als hij al tot geweld overgaat dan gebeurt dat in een onbeheersbare impuls, een vergelijkbare impuls zoals ook bij suïcide vaak aan de orde is. Bovendien wordt de psychoticus voortdurend overspoeld door een stortvloed van betekenissen, waarbij een extatisch gevoel van openbaring doorgaans niet vreemd is. Een psychoticus voelt zich gedreven door een innerlijke kracht waaraan hij geen weerstand kan bieden. Hij handelt in een soort trance. Uiteindelijk kent hij geen onderscheid meer tussen de externe prikkels van de waarneming en de hallucinaties die voortkomen uit zijn eigen brein. Zijn wereld wordt een caleidoscoop van voortdurend veranderende stemmingen: himmelhoch jauchzend, zum Tode betrübt.
Dat alles kun je niet gebruiken als je – zo mogelijk – gevechtservaring moet opdoen in Syrië, kennis moet nemen van celstructuren en commandoketens van IS, een actieplan moet bedenken, een nauwkeurig tijdschema moet opstellen, auto’s moet huren, wapens moet bestellen, plattegronden van van aanslag-locaties moet verwerven, vluchtroutes moet uitstippelen, schuilplaatsen moet regelen, alternatieve scenario’s moet bedenken, bomgordels exact moet afstemmen, onderlinge communicatie op orde moet houden. Kortom, een terrorist is een getrainde commando en beslist geen verwarde psychopaat.
Je kunt de stelling dan ook omdraaien. Het is niet zo – zoals Grunberg beweert – dat de daders van 13 november vermoedelijk in de categorie van psychisch gestoorde adolescenten behoren, waartoe ook de Amerikaanse mass-shooters te rekenen zijn, waarbij het enige verschil is dat er een ideologisch sausje overheen is gegoten. Bij de aanslagen in Parijs ging het om jonge mannen die volledig bij hun verstand zijn, maar die juist door hun ideologie op een dwaalspoor zijn gebracht. Anders gezegd, die ideologie is gestoord en niet het brein van de jihad-terrorist.
Chesterton heeft eens beweerd dat een waanzinnige niet zijn verstand verloren heeft, maar alles verloren heeft behalve zijn verstand. Bij een jihad-terrorist ligt dat net even anders. Ook hij heeft zeker niet zijn verstand verloren, maar hij heeft ook niet alles verloren. Integendeel, hij heeft alles gewonnen. De ideologie die hij aanhangt spiegelt hem een absoluut ware waanwereld voor, waardoor de gangbare moraal opeens compleet op zijn kop wordt gezet. Die absoluut ware waanwereld komt niet voort uit zijn eigen brein, maar wordt hem van buitenaf aangedragen door radicale imams en ophitsende videofilmpjes op internet. Er is dus geen sprake van een tragisch gedeformeerde, maar van een doelbewust geprogrammeerde transformatie van het bewustzijn.
Nu zult u zeggen, wat maakt dat uit? Of de waanzin nu van binnenuit gegenereerd wordt of van buitenaf door een ideologische hersenspoeling wordt ingeplant, in beide gevallen is er sprake van een vorm van waanzin. Maar als je de tweede vorm van waanzin ook tot de psychiatrie gaat rekenen, dan waren de kampbeulen in Auschwitz ook psychiatrisch gestoord. Eichmann zou dan vrijgepleit kunnen worden, omdat hij gebrainwasht was door de nazi-ideologie. Sterker nog Hitler zou een psychopaat zijn geweest, en het meest verontrustende van Hitler was nu juist dat hij volledig bij zijn verstand was toen hij met de Holocaust begon. Hij wist precies wat hij deed en niemand in Duitsland kon hem tegenhouden. Integendeel, men was volledig in de ban van zijn barbaarse ideologie.
Kortom, het is misschien maar beter om het psychiatriehandboek DSM-5 voorlopig maar even in de kast te laten, zolang we in Europa te maken hebben met deze golf van jihad-terreur. Jihad-teroristen zijn beslist niet psychisch gestoord. Van die feitelijke constatering zouden niet alleen psychiaters wakker dienen te liggen. Er zijn geen idioten onder ons. Integendeel. Deze terroristen zijn bij hun volle verstand en weten precies wat ze doen. Bovendien is het niet ondenkbaar, dat ze door meer sympathisanten ondersteund worden dan wij met onze geruststellende, psychiatrische drogredeneringen geneigd zijn te denken.