Krantenknipsels uit 1961 in een vitrine in het Stedelijk Museum

Jeugd is onrustig zijn en een verdwaasd
Hunkren naar onvergankelijke beminden,
En eenzaamheid is dan gemis en pijn.

Dat is voorbij, zoals het leven haast.
Maar in alleen zijn is nu rust te vinden.
En dan: ’t had zoveel erger kunnen zijn.

Uit: J.C. Bloem, De gelatene

Zaterdag heb ik in het Stedelijk Museum de tentoonstelling van Tinguely gezien. In een vitrine met krantenknipsels zag ik een foto waar ik zelf op sta als 13-jarige jongen. Het is 1961, tien jaar voordat ik Marijke leerde kennen. Marijke was toen 10 jaar. Een meisje nog. Haar ouders waren net verhuisd naar de Watergraafsmeer. Haar moeder liet dat jaar een reeks foto’s van haar nemen in De Bijenkorf.

Marijke in 1961

Ik zat toen in de eerste klas van het gymnasium op het Ignatiuscollege en ging op een zondagmiddag naar de tentoonstelling Bewogen Beweging. Ik schreef er eerder over op dit weblog, onder meer op 14 november vorig jaar: Het immer afwezige heden.

De krantenfoto deed mij wederom weg mijmeren over het onherroepelijk voortschrijden van de tijd: 55 jaar inmiddels tussen toen en nu. Meer dan een halve eeuw. Soms denk ik wel eens, waarom is alles zo gelopen zoals het gelopen is. Duizend wegen lagen destijds open. Maar terugkijkend is er maar één weg. Waarom heeft het zo moeten zijn? Waarom kon het niet anders zijn? ‘These deeds must not be thought after these ways. So, it will make us mad,’ zei Lady Macbeth.

‘En dan: ’t had zo veel erger kunnen zijn.’

De tijd heelt niet alleen alle wonden, maar maakt ook op den duur alles mooi en melancholiek. Gelatenheid is de troost van het voorbijgaan. Schoonheid is de troost van de kunst. Voorbij gaat de tijd, maar de kunst blijft. Ars longa, vita brevis. Kunst blijft zelfs bestaan als mensen gewoon doodgaan.

Dwalend door al die nieuwe zalen van het Stedelijk, zocht ik wanhopig naar bekende plekken. De herinnering aan een zaal, een opstelling, een schilderij. Gelukkig is veel van de vaste collectie in het oude gebouw weer uitgestald. Wat ik vooral miste was de oude tuinzaal annex bibliotheek, met dat rare primitieve schip aan het plafond en die prachtige palmplanten. De muurschildering van Appel is wel bewaard gebleven, maar de unieke sfeer van deze ruimte is weg. Hier kon je de lucht van de wederopbouw nog ruiken.

Het Stedelijk Museum laat je dwalen door de tijd van je eigen leven. En terwijl ik zo in mijzelf verzonken door de zalen liep, moest ik opeens denken aan de term ‘voltooid leven’. Wanneer is een leven voltooid? Die term is beladen tegenwoordig.

Het D’66 Kamerlid Pia Dijkstra heeft onlangs een initiatiefwet opgesteld waarin wordt vastgelegd dat mensen ouder zijn dan 75, die vinden dat hun leven voltooid is, wettelijk de mogelijkheid krijgen om hun leven met medicijnen te beëindigen, begeleid door een speciale ‘stervenshulpverlener’. In een interview las ik gisteren Pia Dijkstra het volgende beweren:

“Hoe iemand het leven beleeft, heeft niet alleen te maken met de omstandigheden waarin een persoon verkeert. Ouderen die door hun hoge leeftijd vinden dat alles van waarde achter hen ligt en de toekomst hen niets meer brengt, kunnen dit ervaren als een verlies aan identiteit en persoonlijkheid. Ongeacht hoe hun omgeving hier over denkt. Als iemand dan voor zichzelf concludeert: mijn leven is voltooid, ik wil het zelf op een waardige manier beëindigen, dan zou die wens gerespecteerd moeten worden en er geen belemmeringen moeten worden opgeworpen. Dat laat natuurlijk onverlet dat duidelijk moet zijn dat er alles aan gedaan is om het lijden dat ten grondslag ligt aan deze stervenswens weg te nemen. Maar soms kan bijvoorbeeld voor iemand die na een levenslang samen zijn of haar partner is verloren, het gemis nooit worden opgevuld of draaglijk gemaakt.’

Om zo’n ‘Pia-Dijkstra-pil’ te mogen krijgen, moet ik dus nog zes jaar wachten. Wat een wonderlijk idee! Alsof de dood op termijn te bestellen is, zoals je je kunt inschrijven op een bouwkavel voor een nieuw te bouwen woning. Het leven wordt zoiets als een reis door de tijd, waarbij je zelf de datum van je thuiskomst kunt kiezen. Eén druk op de knop is voldoende en alle raderwerken staan stil.

Er is iets grondig mis tegenwoordig en blijkbaar kan niemand de vinger op de zere plek leggen. De ozonlaag van transcendentie lijkt volledig te zijn verdwenen. We leven op een kale aarde. Maar is dat alles dan? Moet dit een wereldbeeld verbeelden? Het leven is volledig maakbaar geworden als een all-inclusive-vliegvakantie naar Dubai. Nu nog ‘de maakbare dood’ en dit fatale vakantiegevoel heeft alles lamgelegd, zelfs de gedachte dat het leven iets is wat je overkomt.

Ook het leven is zoiets als gewoon doodgaan. En dan zien we wel weer verder. Niets is voltooid.