‘Ieder mens kan zijn jongste dag door zedelijk leven zelf oproepen. Onder ons duurt het duizendjarig Rijk bestendig. De besten onder ons, die reeds bij hun leven de geestenwereld bereikten – sterven slechts schijnbaar; zij laten zich slechts schijnbaar sterven – zo verschijnen ook de goede geesten, die van hun zijde tot gemeenschap met de stoffelijke wereld kwamen – niet om ons niet te storen. Wie hier niet tot volmaking komt, bereikt die misschien ginds – of moet opnieuw een aardse loopbaan beginnen. Zou er ook ginds een dood kunnen zijn, welks resultaat (dan weer) een aardse geboorte zou wezen?’

Novalis (1772-1801)

Populaire muziek is de voortzetting van de Romantiek met populistische middelen. De teksten van Duitse schlagers bestaan doorgaans uit een aaneenschakeling van romantische clichés die ooit in de werken van grote dichters tot de hoge cultuur hebben behoord. Populaire muziek is in die zin ‘gezonken cultuurgoed’, of beter gezegd: ‘gekelderde Romantiek’. Toch heeft juist deze muziek het wonderlijke vermogen om onbestemde gevoelens op te roepen die een sluimerend bestaan kunnen leiden bij het grote publiek. Zo wordt beweerd dat de Berlijnse Muur in 1989 niet zo snel gevallen was als heel Duitsland niet in de ban was geweest van een eenvoudig liedje dat wekenlang op de radio te horen was.

Stimmen im Wind van Juliane Werding bracht aan beide zijden van de muur een stroom van emoties op gang die een uitweg zocht in de actualiteit: ‘Sei nicht traurich Susann, es fängt alles erst an!’ Mooier nog was die ene, raadselachtige zin die in dit liedje zomaar voorbij komt: ‘Menschen die sich lieben sterben nie.’ Dat is een bijna religieuze gedachte die is terug te vinden in de vroege Romantiek uit ‘het land van denkers en dichters’. Het land van Goethe en Schiller, en niet te vergeten… het land van Novalis. Novalis was een pseudoniem, een woord dat niet voort niets ‘nieuw land’ betekent. Novalis ging buitengaats, op zoek naar nieuw land dat was aangeslibd nadat de goden waren verdwenen. God is dood. Leve de Romantiek !

Als de hemel het laat afweten, zoek je het heil in de grond, de bodem, de aarde, de geschiedenis…. Het meest gewone wordt dan opeens de schemerig van het sublieme. De Duitse Romantiek is de voedingsbodem geweest van de hedendaagse massacultuur. Deze Duitse Romantiek fungeert nog altijd als hofleverancier voor de populaire muziek in het algemeen en de Duitse schlager in het bijzonder. De Duitse Romantiek heeft de liefde verabsoluteerd, zodanig dat de poëtische bewoordingen van deze romantische dichters uiteindelijk een lege huls konden worden, een pasmunt voor popteksten, een afgekookt cliché. In de zoveelste variant wordt poëzie iets pijnlijks. Poëzie wordt dan troosteloze banaliteit.

Aan bet begin van de jaren zestig gaven de Beatles uitdrukking aan een opwindend, onderhuids gevoel van een nieuwe generatie aan de vooravond van andere tijden. Populaire muziek kan een onbenoembaar voorgevoel uitdrukken maar ook een mengsel van spijt, heimwee en rouw, kortom een verscholen melancholie waarvoor geen aantoonbare reden in de werkelijkheid aanwezig lijkt, maar die plotseling en onstuitbaar de kop op steekt. Zo kan een kortstondig verlangen naar een onbereikbaar verleden opeens doorbreken aan het oppervlak van de tijdgeest als alles juist volop in beweging lijkt en de blik alom op de toekomst is gericht.

Yesterday…. all my troubles seemed so far away. Now it looks as though they’re here to stay. Oh, I believe in yesterday.

Dat is pure Romantiek… en anders dit wel:

‘Love, love, love…. There’s nothing you can do that can’t be done.
Nothing you can sing that can’t be sung,’

Dat zongen de Beatles in 1967. Het is feel-good-poëzie, instant-romantiek die universeel toepasbaar is, terwijl het helemaal niets, maar dan ook niets te zeggen heeft. En dat terwijl het oorspronkelijk toch zo goed was bedoeld. Romantiek was sentiment dat nog niet als sentimenteel werd ervaren. Het was puur gevoel, maar gevoelens kunnen niet ‘echt puur’ zijn want alles is reproduceerbaar en daarmee in potentie onecht. Novalis schreef:

‘Wat men liefheeft vindt men overal, en ziet overal gelijkenissen. Hoe groter de liefde, des te wijder en rijker is deze wereld van gelijkenissen. Mijn geliefde is de abbreviatuur van het Universum, het Universum de elongatuur van mijn geliefde.’

Novalis was een popmuzikant avant la lettre. Hij meende zijn eigen gevoel te kunnen ervaren als het meest authentieke dat men zich denken kan, terwijl hij ondertussen de deuren wagenwijd opzette voor een tsunami van romantische clichés. Dat is precies de tragiek van de Romantiek. Het meest echte is helemaal niet echt, al was het maar omdat men in de veronderstelling verkeert dat ‘het echte’ inderdaad als ‘echt’ te ervaren is.

De Romantiek, die de oprechtheid hoog in het vaandel heeft gehesen, werd uiteindelijk het voorportaal van de ironie. Dat wil zeggen: Romantiek is het niet menen wat je in alle eerlijkheid meent te bedoelen. Novalis heeft zichzelf een rad voor de ogen gedraaid, maar we geloven hem nog altijd graag. Zijn woorden kunnen ook nu nog grenzen laten vervagen en zelfs muren doen omvallen. Op zijn minst in Duitsland….. Menschen die sich lieben sterben nie…