Steeds meer word ik mij ervan bewust wat mij fascineert in de verhalen over de Tweede Wereldoorlog in het algemeen en Adolf Hitler in het bijzonder. Het is de fascinatie voor mijn eigen vruchtwater, de tijd waar ik zelf uit voortkom. Ik ben geboren op 1 december 1947 (inderdaad, morgen is dat 73 jaar geleden). […]
Ongetwijfeld schreef Presser in de oorlog een dagboekroman, maar ik vraag me af of Homo submersus zoals het nu voor ons ligt, niet een la ter bijgewerkte versie daarvan kan zijn. Net als ’De nacht der Girondijnen’ over Westerbork kan de ze versie gefungeerd hebben als aanloop naar ’Ondergang’ en geschreven zijn met de kennis die hij […]
Al weer zo’n maand of twee, drie ben ik mij aan het verdiepen in het fenomeen Adolf Hitler. In mijn werkkamer stapelen de boeken zich op die ik inmiddels verzameld heb. Over Hitler zijn hele bibliotheken volgeschreven, maar wonderlijk genoeg lijkt dit onderwerp anno 2020 niet echt in de mode. De meeste boeken over hem […]
‘De keuze om me om me op de jonge Hitler te concentreren en hem vanuit de historische context te bezien, brengt ontegenzeggelijk problemen met zich mee. De later Hitler, de dictator, politicus en misdadiger, is in deze jonge jaren niet terug te vinden. De jonge Hitler heeft niets waardoor hij opvalt in de massa’s die […]
Scheppinkje Kon ik Jou, Heer, tezamensponzen tot een gebaartje op mijn hand en gaf Jou alle kralen, donzen, poesjesmiepsen en hommelgonzen en Jij weefde het verband … ik zou mijn vingers rond Je sluiten en Jouw gekriebel zó beminnen terwijl Je scheppend was daarbinnen dat ik mijn vuist héél zacht van buiten zou kussen; en […]
‘Zowel de woorden van Job als de verhalen over Jozef worden, naast vele andere omgekeerde mythische motieven over de zondebok, in het Nieuwe Testament en in de vroeg-christelijke theologie gepresenteerd als prefiguraties van de persoon en het optreden van Jezus van Nazareth. Het ontmaskeringsproces van het geweld van de traditionele religie bereikt in zijn boodschap […]
‘Het is heel goed mogelijk dat veel Duitsers dachten dat de Joden niet meer in leven waren, maar daarom nog niet geloofden dat ze dood waren. Die gedachtegang is niet logisch, maar in oorlogstijd worden er zoveel onlogische dingen geloofd.’ Dit schrijft Walter Laqueur in zijn boek Het gruwelijke geheim (1980). Toen ik deze woorden gisteren […]
‘Ter Braak spreekt over het toelaten der relative- rende doodsgedachte in ons denken. Van Duinkerken consta teert: “Onderwijl moffelt hij handig het andere element weg, dat geenszins nihiliseert, doch veroorzaakt: het onto logische element .. , hij zwijgt onderwijl over de psychologische onmogelijkheid om een ‘absoluterende zijnsgedachte’ uit te bannen.“ Dat is orakeltaal, gesproken uit de behoefte om […]
De inspiratiebronnen van Josse de Haan treden vooral aan het licht in de beschouwingen die hij heeft gewijd aan zijn jeugd en met name aan zijn ouders. Beklemmend schrijft hij over de calvinistische gevoelsarmoede, waar zijn moeder onder geleden heeft, en de rauwe wereld van het agrarische Friesland waar de sociale standsverschillen wellicht nog meer […]
‘In plaats van de tabula rasa die wordt voorspeld door het hoogmodernisme, of zelfs de viering van de rumoerige sfeer van de beroemde Roaring Twenties met Parijs als Hemingway’s Moveable Feast, vinden we een collectief ethos, gedreven in de richting van het herstel van wat er vóór de oorlog was: een verstilde wereld verstild en […]
Fragmenten uit mijn powerpoint-presentaties voor een reeks gastcolleges over ‘Kunst in tijden van terreur’ op Academie Minerva in Groningen, in het studiejaar 2004-2005 Mijn gedachten gingen onwillekeurig terug naar de eerste verwarrende weken na de aanslagen van 9/11, toen ik mij ook voluit stortte op problematiek van het terrorisme. Dat resulteerde destijds in mijn eerste […]
