Zie: Website Psychiatrie en Filosofie, en: Website Uitgeverij Aspekt

Bovengenoemde aankondiging staat sinds gisteren op de site van de Stichting Psychiatrie en Filosofie. ‘Boek, over rouw, melancholie en religie’. Dat laatste klopt niet helemaal. Mijn boek gaat niet zozeer over religie, als wel over het verdwijnen van religie en het verlangen naar transcendentie dat desalniettemin blijft voortbestaan, vooral in de rouw.

Dit misverstand is misschien wel kenmerkend voor mijn tweeslachtige houding ten aanzien van alles wat met religie van doen heeft. Ik heb God de deur gewezen, maar blijf verlangen naar een hiernamaals. Ik zie rouw als een verhevigde vorm van liefde, maar ik constateer tegelijk de teloorgang van een vollediger liefde die de religie ooit te bieden had. Ik heb heimwee naar het katholicisme dat ik tegelijk bestempel als ‘een spiritualisering van rouwgevoelens’. Met zo’n telkens zich herhalende, dubbele boodschap verover je de wereld niet. In die positie voel ik mij wel eens onbegrepen en alleen staan.

Never mind, het is een mooie aankondiging op de site van een stichting die de aandacht wil vestigen op iets wat mij ook interesseert: het grensgebied tussen psychiatrie en filosofie. Eerder verschenen aankondigingen op de site van Omrop Fryslân en in de Vestdijkkroniek. Zou het dan eindelijk toch wat gaan lopen met dat ‘moeilijke’ laatste boek van mij? Of is de cirkel nu rond en was dit het dan?

Een boek schrijven is jezelf overgeven aan de cirkelgang van waardering en kritiek. Erkenning vindt telkens weer zijn keerzijde in het gevoel niet echt begrepen te worden. Of erger nog: niet eens opgemerkt te worden. Inderdaad: The Circle Game. Het één wordt altijd weer gevolgd door het ander. Of erger nog: misschien draai ik zelf wel in cirkels rond. Misschien is het leven voor mij een cirkel geworden waaraan ik niet weet te ontsnappen. And the rest is silence.

Toen dit boek verscheen heb ik mij dit terdege gerealiseerd. Wat zou volgen zou een grote stilte kunnen zijn. En toen die stilte uiteindelijk ook viel, raakte ik alsnog geïrriteerd, terwijl ik mij zo duidelijk had voorgenomen dat gevoel niet van mezelf te zullen accepteren. Van de weeromstuit heb ik de afgelopen tijd zo’n dertig exemplaren van mijn boek rondgestuurd naar mensen van wie ik het vermoeden had dat zij wellicht belangstelling hadden om het te lezen.

Sommigen van hen hadden – al dan niet recentelijk – een rouwproces achter de rug. Anderen niet en waren wellicht beroepsmatig of gewoon persoonlijk geïnteresseerd. Hieronder een vrij willekeurige greep uit de reacties (zowel waarderend alsook kritisch) die ik tot nog toe heb mogen ontvangen. Ik heb er geen namen bij gezet, maar degene die zijn eigen woorden terugziet zal zien dat ik die correct geciteerd heb.

***

‘Een gekoesterde melancholie, die bij zich bij mij sterk vermengd heeft met een gekoesterde (sentimentele) heimwee. Zoals Leo Vroman ooit schreef: “Maar tegen het eind van mijn leven, als het voetpad in modder verloopt, daar zal ik misschien wel even, op heimwee hebben gehoopt.” Ik besef me terdege dat er deuren achter me zijn dichtgevallen, die nooit meer open zullen gaan. De tijd van “Ik die bij de sterren sliep en ’t haar der ruimten droeg” is definitief voorbij. Ik koester het verleden, maar wil me er toch ook weer niet in verliezen. De toekomst biedt ongetwijfeld nog veel moois. Dus, “moedig voorwaarts”.’

***

‘Ik ben nu bezig om fragmenten opnieuw tot mij te nemen om het hele verhaal in mijn greep te krijgen. Dat komt mijns inziens omdat er nogal verschillende dingen door elkaar lopen, die hij als het ware rondom het thema ‘rouw’ met elkaar verbonden heeft. Veel delen van het boek hebben mij zeer geboeid, hoewel ik vaak moest teruglezen om betekenissen te vinden. Gek genoeg, best een moeilijk boek. Want: er gaat een boekenkast open. Aardig is dat veel van zijn referenties bij mij bekend zijn, wij zijn (jij ook denk ik) kinderen van die naoorlogse jaren. Met Cobra, existentialisme, God is dood ideeën, anti-autoritaire bewegingen, later flower power, revoluties in klassieke muziek, literaire reuzenpockets met subversieve inhouden, maar ook heel nieuw de popmuziek.(…) Het gebeurt mij eigenlijk nooit dat ik op zo’n manier als deze op een boek reageer. Dus respect voor de auteur, die het aandurfde om vanuit een rouwproces toch een soortement van levensfilosofie te schrijven. (De billen bloot…) ‘

***

‘Last but not least, bij je schrijven over somberheid, dacht ik dat het woord somber in het adagium ‘koester je somberheid’ zich als een soort paradigma heel goed laat vervangen door stilte. ‘Koester je stilte.’Juist in deze coronatijd is er weliswaar eenzaamheid, melancholie en rouw, zoals je schrijft, maar het is met name de stilte die Sombermans confronteert met zijn innerlijke tijd. De afdaling tot in het rijk van de stilte, een ruimte die dus niet onder het bewind van de Klok staat, dat is een reis die somber en eenzaam kan maken voor wie de kunst van die afdaling tot in dat rijk niet verstaat, want de stilte die leegte is, is voor velen nu eenmaal het grote horror vacui. Leven in het rijk van de tijd onder de pols is wat dat betreft een kunst die we verloren zijn.’

***

‘Wat mij in jouw boek steeds weer opvalt is dat je over ‘de mens’ in abstracto schrijft. Je schrijft wel over in de tijd veranderende denkbeelden maar vrijwel niet over veranderende maatschappelijke omstandigheden en over verschillende omstandigheden waaronder mensen in dezelfde tijd leven.  De passage op pagina 15 over ‘de kwalijke kenmerken van de huidige maatschappij’ is daarop een zeldzame uitzondering in jouw tekst.Als ik lees wat jij over de dood schrijft voel ik mijzelf soms een oppervlakkig wezen. Maar dat komt ook doordat ik de laatste vijftig jaar ‘de’ mens als een onderdeel van de natuur ben gaan beschouwen. In de natuur wisselen dood en leven elkaar af en dat geldt ook voor mensen. Daar is niets tragisch aan. In tegendeel, gelukkig maar dat het geschiedt, want er zijn nu al veel te veel mensen op aarde.

Ik vind het ook helemaal niet tragisch dat mijn naasten en ik eens dood zullen gaan. Ik ben een groot voorstander van het voorstel van Pia Dijkstra c.s. dat mensen boven een bepaalde leeftijd hulp kunnen krijgen bij zelfdoding, ook als ze nog niet ‘ondragelijk en uitzichtloos’ lijden, maar hun leven als ‘voltooid’beschouwen. Met het verschil tussen alfa en gamma hangt wellicht samen dat ik jouw schrijfwijze vaak nogal ‘meanderend’ vind. In het hoofdstuk over Freud vond ik dat echt hinderlijk. Ik wenste dat je eerst eens systematisch de relevante ideeën van hem op papier had gezet alvorens de tekst te onderbreken met ideeën van anderen. In de hoofdstukken over Vestdijk en Camus vond ik dat meanderen minder hinderlijk.’

***

‘Ik vind het jammer dat u zonder onderbouwing de bewering dat Vestdijk zo veel schreef om zijn depressies te bezweren afdoet als ‘onzin’. Er zijn veel aanwijzingen dat dit wel het geval is geweest. Een ervan is dat zowel zijn promotor als tijdens depressiebehandelingen hij het advies kreeg te gaan schrijven, o.a. een dagboek en over zijn angsten. Bovendien heeft Vestdijk dit zelf ook gesuggereerd en in Het wezen van de angst vastgelegd.’

***

‘Huub, allemachtig, wat een zoektocht, wat een moed kwetsbaar te zijn! Wanneer we denken autonoom te zijn, verbeelden wij ons dan niet te bestaan los van wat wij wereld, natuur, leven, dood, noemen? Een soort buiten (be) staan. Waar zowel transcendentie als wat jij moedig liefde noemt, mij niet mogelijk lijken. Dat we werkelijk naar autonoom zijn verlangen geloof ik niet erg. Is het niet veeleer zo dat we het als beeld gebruiken om wat ons raakt niet diep in ons te laten doordringen?‘

***

‘Ik wilde je nog hartelijk danken voor het boek dat ik van je mocht ontvangen over de krachtigste kracht in ons leven: melancholie. Ik heb er zeer van genoten en staat nu in mijn boekenkast naast M.A. Screech, Montaigne and melancholy en Robert Burton, The anatomy of melancholy. 

***

Gistermiddag je <<Het virus van de melancholie >> ( een prachtige titel !!) uit de bus  gevist. Gisteravond al wat in gebladerd : indrukwekkend, interessant en emotioneel.  Ga het de komende dagen zorgvuldig lezen. Heb ook een paar mensen getipt …..‘