‘De term ‘double bind‘ werd voor het eerst gebruikt door de Amerikaanse antropoloog Gregory Bateson en zijn collegae in hun uiteenzettingen over de complexiteit van de communicatie met betrekking tot schizofrenie. Bateson maakte duidelijk dat dergelijke complexiteiten ook onder normale omstandigheden bestaan, vooral bij “het spel, humor, in gedichten, rituelen en fictie.” Hun bevindingen waren een aanwijzing dat het type verwarde communicatie die vaak als schizofrenie wordt gediagnosticeerd, niet per se een organische hersenstoornis is. Zij vonden juist dat destructieve dubbele bindingen een veelvoorkomend communicatiepatroon was binnen gezinnen waaruit patiënten voortkwamen en stelden dat het opgroeien met onophoudelijke dubbele bindingen kon leiden tot aangeleerde verwarde denk- en communicatiepatronen. (Bron: Wikipedia)
Een dubbele houding tegenover iemand die je liefhebt en tegelijk haat kan verstrekkende gevolgen hebben. Ik denk dat double bind cruciaal is bij het niet goed verwerken van traumatische ervaringen. Je blijft eraan gehecht als ‘een gekoesterde pijn’, waardoor er telkens weer een onoplosbare situatie ontstaat die problemen veroorzaakt. In zekere zin heb ik een double bind met mijn eigen jeugd-drama omdat ik dat letterlijk dramatisch blijf koesteren en kennelijk niet het talent heb om er een echte theatervoorstelling van te maken. Wie pijn tot kunst weet te verheffen is een echte levenskunstenaar. Of zoals Nietzsche zei: ‘We hebben de kunst uitgevonden om niet aan de waarheid te hoeven sterven.’
De double bind kan ook ontstaan als je wilt voldoen aan een ideaal uit het verleden, en tegelijk de illusie blijft koesteren dat dit ideaal originaliteit garandeert. Dan sluipt er iets onmogelijks binnen en ligt de schizofrenie op de loer. Double bind is vaak ook eigen aan de rouw. Na het overlijden van mijn eerste vrouw, met wie ik 45 jaar lief en leed had gedeeld, werd ik ruim een jaar lang in een diepe rouw gedompeld. Toch vind ik dit achteraf niet een nare periode om op terug te kijken, want ik zie nu ook dat ik in die tijd op de bodem van mijn eigen ziel stond en heel goed ‘voeling’ had met mijzelf. Double bind dus.
Daarna raakte mijn leven in een achtbaan. Ik werd zeven maanden lang smoorverliefd op een vrouw die achteraf bezien zwaar getraumatiseerd was, niet alleen door hele nare ervaringen in haar jeugd, maar ook door een traumatische scheiding zo’n jaar of tien daarvoor. Zij speelde met mij alsof ik een jojo was. Nu zie ik dat zij haar jeugdervaringen en haar scheidingstrauma gebruikte als voorwendsel om zich emotioneel alles te kunnen permitteren. Ik werd haar speelbal in een sadistisch spel waarin zij eindelijk de agressie kwijt kon, die zij niet op haar gescheiden man had kunnen uitleven. Sterker nog, ze hield nog altijd van hem, hoewel hij haar op een schandalige manier aan de kant had gezet. Alweer double bind dus.
Ik heb iets met double bind. Ieder mens, denk ik, heeft er last van, maar sommige mensen meer dan andere mensen. Ik haat vaak wat ik liefheb en niet zelden ben ik zeer gesteld op alles wat ik verafschuw. Een vat vol tegenstrijdigheden, zo wordt zo’n karakter ook wel genoemd. Van de week kwam ik in de verleiding om een verhaal te schrijven over mijn manische jaren, maar ik doe het toch maar niet. Als ik terugzie op mijn leven zijn er meerdere jaren geweest waarin ik zo manisch was als een deur. Het begon al op mijn achttiende, met mijn psychose in 1966, die in feite een hypermanische periode was. Daarna heb ik manische periodes gehad in 1969, 1972, 1979, 1987, 2005 en 2018.
U ziet, ik ga vooruit, want de intervallen duren steeds langer. Het is een soort golfslag in mijn leven die langzaam tot rust komt, zoals een zware storm die een leven lang voortraast en pas op het einde definitief gaat liggen. Maar misschien is die rust op het einde slechts schijn en leef ik nu in het oog van de orkaan. Hoe dan ook, als ik terugkijk is ook mijn verhouding tot mijn manische periodes tweeslachtig. Ik veracht ze, maar ik zou ze voor geen goud hebben willen missen. Double bind dus, telkens weer. So what, catch the wind! Het leven is vol van tegenspraak, maar zonder tegenspraak valt het leven stil.