n mijn laatste jaren op het Ignatiuscollege ging de elitecultuur die ons werd onderwezen zienderogen ten onder in een zich snel verspreidende massa- en jeugdcultuur. Het ontbindingsproces, dat daarmee gepaard ging, liep gelijk op met het proces van snelle secularisering, waar juist dit bolwerk van de jezuïeten, dat was opgetrokken om nog eeuwen mee te […]
‘Er bestaat daarnaast zoiets als de mystieke ervaring, een geestestoestand waarin iemand kan ervaren dat de ziel een eenheid vormt met de kosmos, maar ook met de mensheid, Moeder Aarde of ieder afzonderlijk atoom. Er is het sterke intuïtieve gevoel dat het heilige aanwezig is in de wereld en een positieve kracht behelst. De ervaring […]
De gedachte dat de ratio zijn beperkingen kan hebben wordt doorgaans door niemand aanvaard die de ratio hoog in het vaandel heeft. De structuren van het rationale denken liggen immers vast in de wetten van de logica, zoals het causaliteitsprincipe of het principe van de uitgesloten derde, alsook in de wetten van de wiskunde, die […]
Ingewikkelde droom vannacht. Meerdere verhaallijnen lopen door elkaar. Zoals in het begin van een film, als je nog niet weet waar het verhaal naar toe moet, zo beland ik van de ene situatie plotseling in de andere. Ik kan de droom alleen navertellen, als ik de scènes uit elkaar trek, maar in feite switchte alles […]
Vorige week heb ik de biografie van M. Vasalis herlezen, geschreven door Maaike Meijer. Een prachtig boek, waar je letterlijk de tijd voor moet nemen. Vasalis is de dichter van de tijd, de stil gezette tijd, verstilde tijd. Soms denk dat Vasalis op zoek was naar een nieuwe tijdbeleving. Een mystieke tijdervaring na de dood […]
Kennen Ik hoor de wind, omdat hij door de blaad’ren sleept,ik zie de blaadren waar het licht op breekt.Maar welke blaadren hangen er in stilte en ’t donkeren welke oren sluimren waar geen stem tot spreekt.Ik voel de oude wanhoop van het instrument,dat tot het uiterste gedrevenniets dan zijn eigen grens herkent M. Vasalis, Vergezichten […]
Vahine no te tiare Als ik haar zie, rechtop gezeten, zwart voor een roode achtergrond vrouw met het rustige gelaat, lijkt ieder ander mij verbeten, onzeker en te snel verwond. Haar voorhoofd is een kooperen plaat, een schild waarachter haar gedachten naakt en gehurkt liggen te wachten; boven de wallen van haar wangen de bruine […]
‘Van de schoonheid en gevoelsintensiteit die de visioenen vergezelden, kan men zich geen voorstelling maken. Zij waren het meest overweldigende, dat ik ooit heb beleefd. En dan de grote tegenstelling: de dag! Ik voelde me dan gefolterd; mijn zenuwen waren volkomen op. Alles irriteerde mij. Alles was te stoffelijk, te grof, te zwaarwichtig, ruimtelijk en […]
Daar lag tegen een duin, vlakbij de kust een vrouw, groot als een godenbeeld, maar gaaf, het was een beeld van rust. Zij lag bewegingloos, haar ogen stonden open en wat geruis leek van de zee of van de wind bleek fluisteren te zijn, waarnaar zij scheen te luisteren. O laat mij vrij, fluisterde zij […]
Confetti Ik zoek een misverstand om in te geloven.Al mijn gedachten zitten binnenEn met hun voorhoofd aan de ruitVan al mijn ramen, van onderen tot bovenGedrongen, kijken zijn mismoedig uit. De oudste hebben kindergezichten,Ze dansen en fluisteren met elkaar,De jongste hebben rimpels, grijzend haar.Ik wou dat het vreselijk ging waaien,Zodat het volle, stille huis ging […]
Volgens Hannah Arendt zijn totalitaire bewegingen massaorganisaties van geatomiseerde, geïsoleerde individuen. Daarbij wordt volledige loyaliteit van het individu aan de leider geëist. Zo’n volledige loyaliteit was alleen mogelijk bij een volledig gesoleerd mens dat alle banden met familie, vrienden, kameraden en kennissen had doorgesneden. Zo had Hitler een middel gevonden om mensen van binnenuit te […]
‘De waarheid is dat de totalitaire leiders er weliswaar van overtuigd zijn dat ze consistent de fictie moeten volgen alsook de regels van de fictieve wereld die ze gedurende hun strijd voor de macht hebben opgesteld, maar dat ze slechts geleidelijk de volledige implicaties van deze fictieve wereld en zijn regels ontdekken. ‘ Dat schrijft […]
‘Van Stettin aan de Oostzee tot Triëst aan de Adriatische Zee, is een ijzeren gordijn neergelaten dwars door het Europese continent. Achter die lijn liggen alle hoofdsteden van de oude staten van Centraal en Oost-Europa: Warschau, Berlijn, Praag, Wenen, Boedapest, Belgrado, Boekarest en Sofia. Al deze beroemde steden en de bevolkingen erom heen, liggen binnen […]
Al tijden ben ik geïnteresseerd in de wonderlijke overeenkomst tussen het langzaam verdwijnen van het Friese taal en cultuur en de teloorgang van het katholicisme. Beide processen eindigen in een tragische verstarring, een uitdroging van het leven. Wie zich terugtrekt op het eigen erf verdroogt in zichzelf. Dat soort processen zijn natuurlijk al heel lang […]
Het fenomeen ‘stijl’ in de beeldende kunst lijkt een formeel spel te zijn dat je op intuïtieve wijze kunt herkennen zonder de onderliggende regels tot je bewustzijn door te laten dringen. In dat opzicht heeft stijl verwantschap met het verschijnsel taal. Als ‘dieptestructuur’ – of wat het ook verder mag zijn – gaat het mogelijk […]
‘Hun naakten zien er uit als pin-ups die zowel schijnheilig aseksueel zijn en (in technische zin) pornografisch, want zij hebben de perfectie van een fantasie’. Dat schrijft Susan Sontag in haar essay Fascinating Fascism (1974). Hitler was een liefhebber van films maar ook van pornografie. In seksueel opzicht was hij primair een voyeur. Zelfs beelden […]
‘Niet minder wordt, ook in Friesland, het leven op ideëel en cultureel gebied bedreigd door al te woelige stromingen van pessimisme, anarchisme, nihilisme, het amorele of zelfs het immorele, zoals deze zich in kunst, wetenschap en filosofie internationaal van de volken meester maken. Dit zijn geestesstromingen, enerzijds tamelijk ver verwijderd van het volk, maar tevens […]
Op 6 augustus 2012 overleed Robert Hughes, kunstcriticus, schrijver en documentairemaker, geboren in Australië en sinds de jaren zeventig woonachtig in New York. Ik leerde het werk van Hughes kennen in de tijd dat ik kunstgeschiedenis studeerde. In 1977 schreef ik mijn doctoraalscriptie met als onderwerp Amerikaanse kunstkritiek in de jaren zestig. Een verkenning van […]
Eeltsje Hettinga gistermiddag in Bolsward (eigen foto). Zie: Omrop Fryslân
‘Kitsch is niet zoiets als ‘slechte kunst’, zij vormt een eigen, en wel een gesloten systeem, dat als een vreemd lichaam in het totale systeem van de kunst zit, of, als u wilt, ernaast staat: het is vergelijkbaar – en dat is niet alleen maar een metafoor – met het systeem van de Antichrist in […]
Jezus en Hitler, het zijn twee fenomenen die op afstand bezien enige gelijkenis vertonen, al was het maar omdat de twee uitersten elkaar hier lijken te raken in het grensgebied tussen gezondheid en ziekte. Het extreem kwade tegenover het extreem goede. Maar bestaat die tegenstelling wel? Gaat niet in elk kwaad – hoe afzichtelijk ook […]
Beminde kunstbroeders en zusters. Vandaag is het mijn naamdag, het feest van de heilige Hubertus. Namens degene die mijn naam draagt, de enige ware en waarachtige Hubertus Johannes Mous, heet ik u van harte welkom in het schimmenrijk waar niets meer echt is en alles slechts schijn. Aan mij – als voorganger vandaag – is […]
Als je het geval Hitler beziet in het perspectief van de bekering van Paulus is het nog maar de vraag of epilepsie de enige verklaring is voor de plotselinge bekering. We zullen de figuur van Paulus tekort doen als we zijn plotselinge ommekeer uitsluitend op grond van een aangetast brein verklaren. Paulus werd gekweld door […]
El Greco, Sint Sebastiaan, 1612 ‘They say miracles are past.’ William Shakespeare In 1946 publiceerde de Franse theoloog Henri De Lubac zijn belangrijkste werk: Surnaturel: études historiques. In dit boek besprak hij op kritische wijze de scheidslijn tussen natuur en bovennatuur. Het bovennatuurlijke was tot dan toe het geheel van fenomenen waarvan de hoedanigheden op […]
