Gisteren was ik een dagje in Amsterdam en fietste ik samen met mijn dochter, schoonzoon en kleinzoon door de buurt waar ik ben opgegroeid. Zo kwamen we over de Middenweg. Ter hoogte van het punt waar vroeger de buurtbioscoop De BIO stond gaapte nu een groot gat in de gevel. In 1956 zag ik hier de film Marcelino pan y vino. Ik was toen acht jaar oud. Ik zag hem samen met mijn moeder. Het verhaal maakte grote indruk op mij. Het gaat over een weesjongetje Marcelino die wordt opgevoed in een Spaans klooster. Hij mag van de monniken niet op zolder komen, want daar waart een spook rond. Maar hij kan zijn nieuwsgierigheid natuurlijk niet onderdrukken. Gaandeweg ontdekt Marcelino dat het geen spook is, maar een groot kruisbeeld dat raar doet op zolder. Christus aan het kruis wil tot leven komen en vraagt om brood en wijn.
Marcelino steelt daarom elke dag een beetje brood en wijn, totdat de monniken er achter komen. Ze gaan kijken wat er loos is op zolder en zien door een gat in de muur dat Marcelino praat met Christus aan het kruis. Marcelino is verdrietig en zegt dat hij naar zijn overleden moeder verlangt. Dan komt Christus van het kruis af, omarmt hem en neemt hem op in de hemel, waar ook Marcelino’s moeder verblijft. De monniken zien hem in een stralenkrans van licht, onderaan het kruisbeeld zitten. Het is natuurlijk een draak van het film, maar wel een monument uit het Rijke Roomse leven. Op Wikipedia las ik, dat het de meest succesvolle Spaanse filmproductie is die ooit is uitgebracht. In Cannes kreeg hij een eervolle vermelding en zelfs in Amerika was het een groot succes.
Bovendien was Marcelino een heel mooi jongetje, waar elke moeder meteen verliefd op wordt. Ik heb de film destijds zelfs twee keer gezien, want mijn moeder vond hem zo mooi, dat mijn vader hem ook moest zien. En ik moest natuurlijk weer mee. Misschien dacht ze wel dat ik ook een soort Marcelino was. Het katholicisme is een moederlijke religie. Neem alleen al Maria, de Moeder van God. Daarin ligt de heidense oorsprong. Door Haar tot Hem. De Moedergodin, de Maangodin, Sterre der Zee, Vrouwe van Alle Volkeren. Dat missen we tegenwoordig. We leven in een patriarchale cultuur met een verlangen naar ontroostbaarheid. De cultus van de Eeuwige Moeder is verdwenen achter de aanrechtbelasting.
De vrouwenemancipatie heeft ervoor gezorgd dat er nu gelijke rechten bestaan voor man en vrouw. En terecht. Dit streven heeft de positie van de vrouw verbeterd, maar niet het vrouwelijke in de cultuur bevorderd. Integendeel, vrouwenemancipatie heeft er vooral toe geleid dat gevoelsarme vrouwen carrière zijn gaan maken. Het vrouwelijke in man èn vrouw, dat zou de inzet moeten zijn voor een nieuwe emancipatiegolf. Maar hoe krijg je dat op de politieke agenda? It’s a mans world, ook voor de geëmancipeerde vrouw. De rouw om de moeder van Marcilino is voorgoed uit ons wereldbeeld verdwenen.
Meegaandheid, zachtheid, vriendelijkheid, ontvankelijkheid, mededogen, verdraagzaamheid en bescheidenheid, dat zijn van oudsher kwaliteiten die aan Maria, de moeder van God, werden toebedeeld. Die vrouwelijke kwaliteiten zijn uit onze cultuur verdwenen, en niet alleen bij de vrouw. Ze behoren bij een andere tijd, de tijd van voor de secularisering. Marcelino pan y vino heb ik nadien nooit meer terug gezien. We leven nu ruim een halve eeuw later en het Rijke Roomse Leven ligt ver achter de horizon. Nederland is vrijwel volledig seculier geworden en we geloven ook niet meer in wonderen. Maar de secularisering was een tweeledig proces met zowel positieve als negatieve kanten.
Enerzijds bevatte het de belofte op bevrijding en de emancipatie naar eigen morele verantwoordelijkheid, maar anderzijds ook het gevaar dat de wereld zich kan sluiten tot een cirkel zonder geheim en mysterie, in de totale afronding van het materialisme, waarin elke vorm van een vragend niet-weten verdwenen is. In Spanje is Marcelino nog niet vergeten. Het slot is natuurlijk het mooiste. Houdt uw zakdoek bij de hand, want hier komt hij: Marcelino pan y vino. Gods wegen zijn duister en ondoorgrondelijk en het hart kent wegen die het verstand niet kent.