Archief voor juni, 2022
Het kwaad en de waanzin
In 2014 publiceerde Wouter Kusters zijn opus magnum Filosofie van de waanzin. Opvallend is dat ‘het geval Hitler’ niet voorkomt in zijn diepgravende beschouwingen over de waan. Filosofen ontwijken doorgaans het geval Hitler als ze gaan filosoferen over de waanzin. In beschouwingen over de verbanden tussen waanzin en de cultuurgeschiedenis wordt veelal met een wijde boog […]
De eeuwige wederkeer van het kwaad
“… hij…hij…hij is hier…” Daarna niets meer. Zo eindigt de roman Siegfried van Mulisch. Die ‘hij’ zou Hitler zelf zijn, die in een nachtmerrie verschijnt aan de hoofdpersoon. Of was het soms de duivel in hoogsteigen persoon? Ook Hitler zou ooit door de duivel zijn bezocht, als we Hermann Rauschning mogen geloven, als hij in […]
Het licht van de tijd
‘Hij lachte weinig, zijn gezicht weerspiegelde überhaupt weinig emotie. Hij straalde de rust uit van een man die wist wat hij moest doen. Op foto’s keek hij meestal strak voor zich uit, niet onvriendelijk maar onbewogen, alsof hij zich de lens niet bewust was. Het restant van een oude aangezichtsverlamming droeg bij aan een zekere […]
Hotel Fryslân
Rijdend op de AfsluitdijkEen windvlaag in de flankRook ik de geur van rotte visEen lucht van stank voor dankVer aan de horizon zag ikEen licht dat op mij wachtMijn ogen vielen bijna dicht‘k moest stoppen voor de nacht Ze stond daar in de open deurIk hoorde al de belEn dacht nog bij me zelfDe hemel […]
Adolf Hitler en de babyboomers
Wee degenen die het goede kwaad noemen en het kwade goed, de duisternis licht noemen en het licht duisternis. Jesaia 5.20 Kort na de Tweede Wereldoorlog werd de groeiende goddeloosheid nog als een belangrijke ontstaansvoorwaarde van het nationaalsocialisme gezien. Jaspers formuleerde het in 1946 als volgt: ‘Want deze onvoorwaardelijkheid van een blind geworden nationalisme – […]
Vervagende herinneringen
Is het vandaag of gistren, vraagt mijn moeder,bladstil, gewichtloos drijvend op haar witte bed.Altijd vandaag, zeg ik. Ze glimlacht vaagen zegt: zijn we in Roden of Den Haag?Wat later: kindje ik word veel te oud.Ik troost haar, dierbare sneeuwwitte astronautzo ver al van de aarde weggedreven,zo moedig uitgestapt en in de ruimte zwevendzonder bestek en […]
Het verleden is er nog
‘Een biografie is de ontroering van iemand dichterbij te willen komen, maar hem of haar, die zich van ons omkeert, achterna te moeten te moeten staren. Op dit moment van melancholie komen we tot het besef van betekenis. Dat is het punt waarop de biograaf zelf – een dichter bij de dichter wordt.’ Deze woorden […]
Herinneringen zijn als vogels
Zoals ooit God een levende God was die zich openbaarde in de existentie van de levende mens, zo is de herinnering een levende herinnering die zich in het bewustzijn openbaart en in een levend mens tot leven komt. Je zou het een proustiaanse doorstart van de religie kunnen noemen. Of simpeler gezegd: je moet het […]
De amnesie van het kwaad
Als een spiritueel geloof plotseling wegvalt, kan in de plaats van de leegte die zich dan vormt ook een substituut van de transcendentie ontstaan. Hierbij – en ook elders in dit boek – hanteer ik de term transcendentie doorgaans in de traditionele, theologische zin van woord: als iets wat de mens en de werkelijkheid als […]
En de rest is stilte
Een alomvattende definitie van een waan is moeilijk te formuleren, maar als ik aan het slot van mijn betoog een poging mag wagen, zou deze als volgt luiden. De waan is een transformatie van de werkelijkheid tot een vorm van mateloosheid die als functie heeft het wegnemen van obstakels die een doel, dat als noodzakelijk […]
Een eenzaam dier tussen de dieren
In zijn boek De twintigste eeuw (2006) stelt de Franse filosoof Alain Badiou dat we tegenwoordig alleen nog maar de restauratie van het klassieke humanisme voorgeschoteld krijgen. Dat wil zeggen: een steriel humanisme, zonder de vitaliteit van de al dan niet aanwezige God. God is morsdood. Ook ‘de mens als een maakbaar project’ behoort tot […]
Wanen in het gewaad van de religie
Wanneer een kerk geseculariseerd wordt, is dat niet als een keurige scheiding van het christelijke deel van het voorchristelijke deel; we moeten ons niet voorstellen dat in het proces van secularisatie de voorchristelijke mens, de Griek, of het nu een verfijnde Griek of een barbaar is, weer vrij komt en zijn christelijke thuis verlaat. Er […]
De katholieke schuldvraag
‘Als tussen 1938 en 1945 paus Pius XII, geheel gehuld in het wit en met zijn bekende gespreide armen, in een pausmobiel aan de poort zou hebben gebonsd van Dachau, Auschwitz of Theresienstadt, dan zouden velen daarbuiten en zeker daarbinnen de woorden hebben geroepen waarmee allen op die Romeinse Synode in 495 paus Galesius toejuichten: […]
Noch leven, noch dood
Stel dat er een denkbeeldig museum bestaat, het museum van de eeuwige schoonheid. Je zou dit imaginaire gebouw het collectief esthetisch geheugen van de mensheid kunnen noemen. Deze ruimte heeft het uiterlijk van een klassiek pantheon. Onder het fronton aan de voorzijde is een spreuk van Pico della Mirandola gebeiteld. Binnen loopt Shakespeare rond als […]
De tunnels van de tijd
Cornelie Mous (1936-2014) ‘Kent u professor Kooy die hoogleraar in Delft is? Hij heeft jaren geleden een artikel geschreven waarin hij inging op het boek „An experiment of time” van de lerse vliegtuigingenieur J. B. Dunne. In dat boek zei Dunne, dat hij geloofde in het voorspellend karakter van dromen Toen ik het las dacht […]
De ontsporing van de letterlijkheid
In zijn boek The Hitler of History (1997) geeft John Lukacs een helder overzicht van alle naoorlogse pogingen van biografen om grip te krijgen op de ongrijpbare aard van Hitler. Gaandeweg werd geprobeerd om Hitler te ont-demoniseren en uiteindelijk te historiseren. Toch lijkt over het fenomeen Hitler nog altijd het laatste woord niet gezegd. Opvallend […]
Elke stad zijn eigen icoon
Ik ben nooit in Buenos Aires geweest, maar via internet kom je overal. Zo ontdekte ik een fontein op het Plaza Alemania van die stad: de Fuente Riqueza Agropecuaria. Hij werd in 1914 voltooid naar ontwerp van professor Gustav Adolf Bredow, een Duitse beeldhouwer, die ook wereldberoemd is in Friesland. Deze professor ontwierp immers ook […]
Destination Art… on a road to nowhere
In Oost Europa zie je vaak enorme beelden, zoals deze met de titel “Родина-мать зовёт!; “Rodina-mat zovjot!” (het vaderland roept) vlak bij de Wolga in Wolgograd en bij de Dnjepr in Kiev. Een wonderlijke titel nu er Russische raketten door de lucht vliegen. Het vaderland roept niet alleen, het vaderland is ook aan het moorden. […]
De maakbaarheid van emotie
“I feel like everyone else in this country: utterly devastated. … She was a wonderful, warm human being.” Tony Blair hield even de adem in en keek naar zijn beide handen die elkaar stevig omklemd hielden. Toen kwam de beroemde slotzin, hakkelend bijna, alsof de woorden één voor één ter plekke bij hem opkwamen: “How […]
De waan, het wereldbeeld en de feiten
In een commentaar op Cesare Beccaria’s Essay over misdaad en straf beschreef Voltaire het geval van Simon Morin die in 1663 werd veroordeeld tot de brandstapel. Hij was een geestesgestoorde die visioenen meende te zien. Hij dreef zijn waanzin zelfs zo ver, dat hij zichzelf als een door God gezondene zag en verkondigde dat hij […]
Ode aan de omgevallen boekenkast.
Jaren geleden werd ik door Ernst Bruinsma voor het blad De Moanne geïnterviewd over mijn boekenkast. Bij die gelegenheid werd bovenstaande foto gemaakt. Mijn boekenkast is zo te zien een zootje. Dat is nog steeds zo. De afgelopen dagen ben ik druk bezig geweest om alles eens uit te mesten en op orde te brengen. […]