“I feel like everyone else in this country: utterly devastated. … She was a wonderful, warm human being.” Tony Blair hield even de adem in en keek naar zijn beide handen die elkaar stevig omklemd hielden. Toen kwam de beroemde slotzin, hakkelend bijna, alsof de woorden één voor één ter plekke bij hem opkwamen: “How many times shall we remember her, in how many different ways — with the sick, the dying, with children, with the needy? When, with just a look or a gesture that spoke so much more than words, she would reveal to all of us the depth of her compassion and her humanity. She was the people’s princess.”

Onlangs zag ik de beelden terug van de speech van Tony Blair, kort na het overlijden van prinses Diana. Ik vond het opnieuw fascinerend om te zien. Op die eerste zondag in september 1997 zat ik zelf aan de buis gekluisterd. Blair kwam de auto uit met zijn drie kinderen op weg naar de kerk. Hij leek wat gehaast, keek om. Opeens stond daar zomaar een microfoon. Blair stopte en hield zijn speech. Ogenschijnlijk uit de losse pols en recht uit het hart. Tenminste zo kwam het op me over destijds, maar – zoals later bekend werd – hij had uren vooraf geoefend en elk woord op een goudschaaltje gewogen.

Hoe kun je oprechte gevoelens ‘acteren’, zodat iedereen ook werkelijk denkt dat ze echt zijn? Bij het weerzien van de beelden viel het me op hoe overduidelijk Blair zijn emotie ‘speelde’, terwijl dat ‘spel’ destijds volledig schuil ging achter de dramatiek van het moment. Echte gevoelens kun je kennelijk echt doen lijken, als je gehoor ze ook daadwerkelijk voelt. Maar als de onderliggende emotie door de tijd is weggenomen, treedt achteraf de gekunsteldheid van de woorden pijnlijk aan het licht.

Retorica is een kwestie van onzichtbare gekunsteldheid. Het is een zaak van zorgvuldig zoeken naar ‘the right word for the right moment’. Engelsen zijn daar bedreven in. De wetten van de retorica worden hen van kinds af aan met de paplepel ingegoten. Kennelijk moet je er niet voor terugschrikken om je woorden vooraf eindeloos bij te schaven. Zelf ben ik eens dagenlang bezig geweest met het instuderen van een toespraak voor een begrafenis. Als het goed is merk je daar ter plekke helemaal niets van. 

Het gevoel kan kennelijk ook worden geraakt door het wikken en wegen van het verstand. John Keats sprak ooit van ‘the innumarable compositions and decompositions’ die het verstand zich moet getroosten voordat de opzettelijke perceptie van schoonheid wordt bereikt. Met een emotie is dat niet anders. Met zorgvuldig gekozen woorden kun je een emotie maken, construeren bijna uit de stilte van het niets. Vooral het laten vallen van een stilte op het juiste moment is cruciaal om de emotie te laten indalen bij je gehoor.

Dat is misschien ook wel het wezen van poëzie. Uit de stilte van het maakproces kan een tsunami van emoties voortkomen. Of zoals de dichter Wordsworth het ooit verwoordde:

“All good poetry is the spontaneous overflow of powerfull feelings: it takes its origin from emotion recollected in tranquillity.”