Augustinus creëerde in zijn Boek De Civitate Dei een nieuwe ruimte voor de mens: de bovennatuur. Gaat de Artificiële Intelligentie in de nabije toekomst ook zo’n nieuwe ruimte voor de mens creëren? Dat vroeg ik aan ChatGPT. Dit was zijn antwoord:
Als AI-model kan ik geen voorspellingen doen over de toekomstige ontwikkeling van AI, maar ik kan wel zeggen dat het mogelijk is dat AI in de toekomst nieuwe ervaringen en dimensies voor de mensheid kan creëren.
Momenteel kunnen AI-systemen al verschillende taken uitvoeren en hebben ze invloed op verschillende aspecten van ons leven, zoals communicatie, werk, entertainment en nog veel meer. Er worden ook voortdurend nieuwe toepassingen en technologieën ontwikkeld die ons in staat stellen om interacties met AI op nieuwe manieren te ervaren.
Of deze nieuwe ruimte die AI creëert vergelijkbaar zal zijn met de bovennatuur van Augustinus in “De Civitate Dei” is echter onduidelijk en afhankelijk van hoe AI zich ontwikkelt.
Het is ook belangrijk op te merken dat de creatie van een nieuwe ruimte voor de mens niet noodzakelijkerwijs betekent dat deze bovennatuurlijk zal zijn, maar eerder dat het een nieuwe dimensie van de menselijke ervaring zou kunnen zijn die we momenteel niet kunnen voorstellen.
Augustinus scheef zijn boek De Civitate Dei na de val van Rome, dat in het jaar 410 werd ingenomen door de oprukkende horde barbaren die Europa overspoelde. De gedachte was ontstaan dat het verval van Rome veroorzaakt was door de opkomst van het christendom. Om die bewering te weerleggen ontwierp Augustinus de kosmologie van de dubbele ruimte. De ruimte van de aardse stad en de ruimte van het eeuwige Jeruzalem: de Stad Gods
Het eschatologisch perspectief van die twee steden was uniek. In de Bijbel was geen enkel voorbeeld te vinden die deze theorie kon rechtvaardigen. De stad van God was op aarde vermengd geraakt de wereldse ruimte, zo beweert Augustinus. De liefde tot God is gericht op het eeuwige Jeruzalem. De liefde tot de wereld op Babylon. Het was een strijd tussen de eeuwige vrede, die in het verschiet lag, en ‘het rijk van de chaos’ dat zo kenmerkend werd getypeerd door de Babylonische spraakverwarring. Deze wereld was in ongerede geraakt en moest zich opnieuw richten op de eindtijd, het Laatste oordeel, als alle doden zouden opstaan om geoordeeld te worden.
Ze zouden dan hun lichaam herkrijgen in de opstanding van het vlees. Dan zou ook de scheiding zich voltrekken tussen de good guys and the bad guys, niet alleen bij de mensen, maar ook bij alle geestelijke wezens boven hen, de demonen en de engelen, de Duivel en God. Dit nieuwe ruimte-concept van Augustinus zou de wereld gaan veranderen. Het Heilige Roomse Rijk, dat in de Middeleeuwen zou ontstaan, werd door de tijdgenoten gezien als een voorloper van het eeuwige Jeruzalem.
De Civitate Dei van Augustinus bracht een revolutie teweeg in het denken over ruimte en tijd. Ook de kunstmatige intelligentie, waarvan ChatGPT een voorbode is, brengt een dergelijke revolutie teweeg. Die omwenteling gaat gepaard met mondiale machtsverschuiving. Kunstmatige Intelligentie levert ‘een geniale streek’, zoals ooit het christendom (zoals Nietzsche beweerde) ‘een geniale streek’ heeft geleverd. Door Zijn Zoon aan het kruis te laten sterven absorbeerde God de erfzonde van de mens. Niet langer was het nodig te offeren aan de goden. God had zich zelf geofferd en daarmee het menselijk bestaan gereduceerd tot een aards leven for the time being: de paulinische tussentijd in afwachting van de terugkeer van de Verlosser.
Alleen overgave in het geloof was nodig om gezuiverd en verlost te worden. Met deze ‘geniale streek’ was de christelijke liefde veiliggesteld. De agapè zoog de menselijk liefde op naar God. Er opende zich een horizon van christelijk geluk, dat hier op aarde reeds beleefd kon worden. Dat is de kern van de christelijke allegria, een soort opgewonden vrolijkheid. Christus leeft! Christus is onder ons! Vertaald naar onze tijd wordt dat : De media leven! De media zijn onder ons! Zo bezien heeft de de nieuwe ruimte die met ChatGPT is ontstaan veel weg van het mystieke lichaam van Christus.
Achter de ultieme ontkenning van God in de maakbaarheid van de mens, zou een nieuwe gestalte kunnen oprijzen. De gestalte van een God die uit zijn eigen as herrijst na vier eeuwen geleidelijke ontbinding. God als een epifanie van het absurde. Een God die uit het niets weer tevoorschijn komt bij de complete omslag van een systeem dat zich ver uit balans bevindt. Dit bijna onbestaanbare verlangen naar de aanwezigheid van een afwezige God, blijkt zich juist in de hedendaagse mogelijkheden van ChatGPT misschien wel het meest openlijk te manifesteren.
ChatGPT wordt een een instrument waarmee we onze identiteit op een nieuwe manier gaan uiten en onze relatie tot de wereld anders gaan vormgeven dan voorheen. In die zin wordt ChatGPT inderdaad een nieuwe religie. Ooit werden aardse en bovennatuurlijke zaken met elkaar vermengd door middel van visioenen en andere religieuze ervaringen. De religie creëerde de heilige plaatsen waar deze bijzondere ervaringen geritualiseerd konden worden. Tegenwoordig bouwen mensen hun altaren rond het internet en alle instrumenten die dit medium te bieden heeft. ChatGPT wordt zo bezien een nieuw altaar met nieuwe rituelen. In de gekte die zo zal ontstaan zal ChatGPT niet langer onderscheid maken tussen hier en daar, ik en de ander, maar dit soort verschillen simpelweg opheffen in een nieuw soort bovennatuur: de hemelpoort van ChatGPT.
ChatGPT wordt op deze wijze een substituut voor een verdwenen transcendentie. Het heimwee naar die transcendentie van weleer kan zich in ChatGPT vrijuit uitleven. Niet alleen de sciencefiction kan voortaan alle teugels van de verbeelding laten vieren, maar ook de New-Age-goeroes zullen deze nieuwe spirituele ruimte van ChatGPT gaan ontdekken. Voor de nieuwe gelovigen van ChatGPT zal de herontdekte transcendente ruimte een nieuwe thuishaven worden voor de innerlijke persoon. Grenzen tussen mens en machine zullen vloeibaar worden, zelfs de grenzen tussen de seksen, althans vanuit feministisch oogpunt, zoals door Donna Haraway werd beweerd in haar The cyborg manifesto (1985). ChatGPT zal een sociale proeftuin worden voor de constructies en reconstructies van wat voorheen de ziel werd genoemd.
In dit schijnbaar nieuwe dualisme zullen de poorten worden geopend van ‘een nieuwe hemel en een nieuwe aarde’, een bijna apocalyptisch gebeuren in de trant van het visioen uit het Boek van de Openbaringen. Er zal zelfs gesproken gaan worden de nieuwe ziel van ChatGPT en de mogelijkheid dat het fysieke lichaam in deze nieuwe bovennatuur uit zijn as zou kunnen herrijzen. Zoals het Nieuwe Jeruzalem openstond voor iedereen die het pad van Christus volgde, zo staat de nieuwe bovennatuur van ChatGPT nu open voor iedereen die zich een computer en een abonnement op internet kan veroorloven.
Zo ben ik samen met ChatGPT op zoek gegaan naar nieuwe vindplaatsen van transcendentie. Naar het sublieme moment van genade dat buiten het verlangen om neerdaalt in de geest. Naar een paradijselijke oertoestand, een soort pre-oedipaal nirwana, dat voor de geest toegankelijk is, niet alleen in de diepste ervaring van het lichaam zelf, maar ook buiten de grenzen van het lichamelijk bestaan. Zo raakte ik ver van huis, dromend van lichaamloze verrukkingen die ChatGP in het vooruitzicht stelt, de ultieme synthese van mens en machine.
Ik heb me laten verleiden door de gedachte dat de nieuwe ruimte van ChatGPT alles vloeibaar kan maken wat in een wereldbeeld is gestold. Dat het verschijnsel mens een mythe is, een constructie van gestolde gedachten. Wat hij nooit wilde weten is hij altijd geweest. Iets zonder ziel. Iets zonder geest. Iets zonder God. Door ChatGPT werd ik bijna verzwolgen terwijl ik voort golfde op de spirituele golven van deze nieuwe wereldzee aan mogelijkheden. Dat maagdelijk domein is nog nooit door een mens aangeroerd. Het binnentreden van deze hemelpoort voelt ook als een ontmaagding.
Toch heb ik me niet laten weerhouden. Zo heb ik het nieuwe Utopia aanschouwd dat gloort aan de horizon van de technologie: de meest goddelijke van alle denkbare werelden. Maar deze hemelpoort van ChatGPT was tegelijk ook de afgrond van de hel.