‘Er verschijnen de laatste jaren merkwaardige boeken, zoals bijvoorbeeld The First Three Minutes van Steven Weinberg, waarin dus de eerste drie minutenlang van die achttien miljard jaar worden beschreven. Het si nu zo, dat op grond van de algemene relativiteitstheorie en de quantummechanica van alles verteld kan worden over wat er. Gebeurde vanaf één tien-miljoen-miljard-miljardste […]
Mijn psychiater zei wel eens dat het een voorrecht is als je ooit een psychose hebt gehad. Je moet daar een zekere ontvankelijkheid voor hebben, iets sensitiefs, maar ook iets heel krachtigs, anders zul je nooit op zodanige wijze je geestelijk evenwicht kunnen verliezen. Dat mag dan zo zijn, veel schiet ik daar na al […]
Je kunt De ontdekking van de hemel (1992) lezen als de literaire vertaling van een roepingsvisioen. De dialoog tussen de twee engelen vertolkt de stemmen in een onbestaande ruimte van de geest. De werktitel voor deze roman luidde aanvankelijk ook De opdracht, zoals Mulisch laat weten in zijn postuum uitgegeven Logboek. Wie een opdracht uit […]
‘Pas wanneer de lezer duidelijk wordt waar en hoe die ervaring zich voltrok, krijgen we een beeld van iemand die ze wel ‘psychotisch’ noemen. Voor geïnteresseerden in de overeenkomsten tussen het onuitsprekelijke van mystiek en psychose is dit een aanrader. De jury vond dit een geweldig boek, schitterend geschreven, en zeer inzichtgevend in ‘hoe het […]
’La blessure et féconde’, heeft ooit de kunstenaar Odilon Redon beweerd. Die woorden werden in 1952 geciteerd in een beroemd artikel van de kunsthistoricus A.M. Hammacher met de veelzeggende titel: De wondende en helende werking van de beeldende kunst. De wond is vruchtbaar. Die woorden werden zo kort na de oorlog op een andere manier […]
Al in 1774 construeerde de Zwitserse horlogemaker Pierre Jaquet-Droz een levensgrote, schrijvende pop met het uiterlijk van een jonge jongen. Deze robot kon een geprogrammeerde tekst schrijven. De tekst werd van tevoren letter voor letter ingevoerd op verschillende wielen, waarna de robot de tekst met een ganzenveer op papier zette. De machine was bedoeld om […]
Het Punt Omega is een term die bedacht is door de Franse filosoof en theoloog Pierre Teilhard de Chardin. Het verwijst naar een eindmoment in het evolutieproces. Teilhard de Chardin probeerde de evolutie-ideeën te verenigen met het christelijke gedachtegoed. In de evolutie is de schepping op weg naar een voltooing. De mens is al boven het dierlijke leven […]
‘Een roman die zich niet vastlegt, die geen product wil worden maar als proces permanent in beweging blijft, over en weer springend tussen heden en verleden, en tussen al die elkaar spiegelende personages – een eindeloze vermenigvuldiging die maar niet tot stilstand wil komen en daardoor aan elke definitieve bepaling ontsnapt, allereerst (zoals zo vaak […]
Voor Mulisch was het schrijven niet alleen van belang als een integratieproces op zichzelf, maar alles wat hij schreef zag hij ook als een organische toevoeging aan zijn gehele oeuvre, waarbij elk onderdeel, zoals hij zelf schreef: ‘… met alle andere verbonden is door ontelbare draden, zenuwen, spieren, strengen en kanalen, waardoor onderling voeling gehouden […]
De psychose als bottomline in het oeuvre van Mulisch bereikte een climax in zijn ideeën over vernietiging en ‘het nietsende niets’ bij Hitler, maar ook in zijn sombere visie over de techniek, zoals die naar voren kwam in zijn roman De ontdekking van de hemel. Mulisch liet zich door zijn gedachten over het faustisch worden […]
In zijn roman Het zwarte licht (1956 parafraseert Mulisch een uitspraak van Nietzsche die ooit heeft beweerd, dat het christendom maar één echte gelovige heeft gehad en die stierf aan het kruis. Mulisch schrijft in Het zwarte licht: ‘En als het Oordeel komt vandaag, dan zal dat bewijzen dat er tenminste één was, die werkelijk geloofde, één, die werkelijk […]
‘Schrijven is zoiets als de tijd overwinnen door de klok stil te zetten.’ Dat laat Mulisch het personage Alex Zwart in zijn notitieboek schrijven, in het verhaal De gezochte spiegel (1983). Het zou mij niet verbazen als Mulisch daar zelf ook zo over heeft gedacht. De schrijver vereeuwigt zichzelf in het schrijven en overwint daardoor het voorbijgaan […]
Mijn vader en moeder, onderweg in de Franse Alpen, 7 augustus 1963 In het Documentatiecentrum van Rooms-Katholiek Friesland (ADRKF), dat zich in het Titus Brandsma-museum in Bolsward bevindt, is nog van alles over de geschiedenis van het roomse Friesland. Het ADRKF bezit gegevens van zo’n 40.000 overleden katholieken afkomstig uit deze contreien. Zo trof ik […]
Op bovenstaande foto, die ik gisteren nam in het Kafee De Gouden Leeuw van Tresoar, staat de Friese schrijver Durk van der Ploeg achter het spreekgestoelte. Zojuist heeft hij het nieuwste boek van Louw Dijkstra in ontvangst genomen: Rijk, maar niet in geld, vijftig jaar Friese uitgevers, 1929-1970. Het is een dikke pil van 535 […]
Als ik terugkijk in mijn herinnering,zie ik ‘t huis waar ik nog kind wasin een straat die tot aan de spoorbaan liep,vredig en stil, alsof de wereld nog sliep.Familie Kolkman beneden, Dijkstra ernaast.De Vries, Van Herk en verderop…. Mevrouw Roosnek, ze hing zich op in een strop.In het weiland ervoor hadden koeien gegraasd.Ik hoor heimachines, […]
‘Ik keek onrustig om mij heen: er was het aanwezige, niets dan het aanwezige. Gemakkelijke en solide meubelen, ingesloten door hun aanwezigheid, een tafel, een bed, een spiegelkast en ikzelf. De ware aard van het aanwezige onthulde zich: het was het bestaande en wat niet aanwezig was bestond niet. Het verleden bestond niet. In het […]
‘Met dit mechanisme, de autocreatie, de zelfschepping, waarbij ik zelf als een kunstmens in de retort van een verhaal zou verschijnen, heb ik mij bezighouden zo lang ik schrijf. In één van de allereerste verhalen, ik was niet ouder dan achttien jaar, liet ik een groep personen een spiritistische seance houden: langs de rand van […]
Ik weet niet of Mulisch zich wel eens met spiritistische seances heeft beziggehouden. Hij heeft er in ieder geval wel over geschreven in een van zijn allereerste verhalen, die kort na de oorlog ontstonden, zoals hij laat weten in De toekomst van gisteren. In zijn boek over het spiritisme behandelt Tenhaeff het zogeheten Dunne-effect, een […]
In augustus 1965, net terug van een vakantie met mijn ouders, merkte ik ineens dat er iets fundamenteel veranderd was in mijzelf. Als ik een tekst las, begreep ik wat er stond, maar er miste iets: het register van het gevoel. Ik had opeens moeite om een boek te lezen, een film te zien, het […]
Tot hier ben je gekomen. Het wordt tijd dat ik je toespreek. De reis is volbracht. Hoe vaak heb je niet geprobeerd om de tekst te herschrijven die je ooit geschreven hebt, maar die verloren is gegaan. Op 16 januari 1966, krap vijf maanden voordat je vader zou overlijden, werd je opgenomen in de Sint […]
Gistermiddag in Formerum aan Zee C’est plein de « Godferdomme »C’est plein d’AmsterdamC’est plein de mains d’hommesAux croupes des femmesC’est plein de mémèresQui ont depuis toujoursUn sein pour la bièreUn sein pour l’amour Jacques Brel, La Bière
‘Om 1 uur werd het nog lichter. De mensen verlietenn hun woningen en wandelden door de straten, stonden in de weilanden, klommen op de dijken en stonden in het licht. De hemel straalde. Zij wezen elkaar een steen, die zij nog konden zien, keken in hun agenda’s en konden lezen en voelden zich deelhebben, zij wisten […]
De invloed van een psychose op Mulisch’ schrijverschap In de vroege jaren van zijn volwassen leven, op de leeftijd van 22, beleefde Harry Mulisch een psychotische ervaring die diepgaande gevolgen zou hebben voor zijn literaire carrière. Deze ervaring, neergepend in zijn debuutroman Archibald Strohalm, vormde een breuklijn in zijn bestaan en schrijverschap. Om de langetermijninvloed […]
