Als ik terugkijk in mijn herinnering,zie ik ‘t huis waar ik nog kind wasin een straat die tot aan de spoorbaan liep,vredig en stil, alsof de wereld nog sliep.Familie Kolkman beneden, Dijkstra ernaast.De Vries, Van Herk en verderop…. Mevrouw Roosnek, ze hing zich op in een strop.In het weiland ervoor hadden koeien gegraasd.Ik hoor heimachines, […]

‘Ik keek onrustig om mij heen: er was het aanwezige, niets dan 
het aanwezige. Gemakkelijke en solide meubelen, ingesloten door hun aanwezigheid, een tafel, een bed, een spiegelkast en ikzelf. 
De ware aard van het aanwezige onthulde zich: het was het bestaande en wat niet aanwezig was bestond niet. Het verleden bestond niet. In het […]

‘Met dit mechanisme, de autocreatie, de zelfschepping, waarbij ik zelf als een kunstmens in de retort van een verhaal zou verschijnen, heb ik mij bezighouden zo lang ik schrijf. In één van de allereerste verhalen, ik was niet ouder dan achttien jaar, liet ik een groep personen een spiritistische seance houden: langs de rand van […]

Ik weet niet of Mulisch zich wel eens met spiritistische seances heeft beziggehouden. Hij heeft er in ieder geval wel over geschreven in een van zijn allereerste verhalen, die kort na de oorlog ontstonden, zoals hij laat weten in De toekomst van gisteren. In zijn boek over het spiritisme behandelt Tenhaeff het zogeheten Dunne-effect, een […]

In augustus 1965, net terug van een vakantie met mijn ouders, merkte ik ineens dat er iets fundamenteel veranderd was in mijzelf. Als ik een tekst las, begreep ik wat er stond, maar er miste iets: het register van het gevoel. Ik had opeens moeite om een boek te lezen, een film te zien, het […]

Tot hier ben je gekomen. Het wordt tijd dat ik je toespreek. De reis is volbracht. Hoe vaak heb je niet geprobeerd om de tekst te herschrijven die je ooit geschreven hebt, maar die verloren is gegaan. Op 16 januari 1966, krap vijf maanden voordat je vader zou overlijden, werd je opgenomen in de Sint […]

Gistermiddag in Formerum aan Zee C’est plein de « Godferdomme »C’est plein d’AmsterdamC’est plein de mains d’hommesAux croupes des femmesC’est plein de mémèresQui ont depuis toujoursUn sein pour la bièreUn sein pour l’amour Jacques Brel, La Bière

‘Om 1 uur werd het nog lichter. De mensen verlietenn hun woningen en wandelden door de straten, stonden in de weilanden, klommen op de dijken en stonden in het licht. De hemel straalde. Zij wezen elkaar een steen, die zij nog konden zien, keken in hun agenda’s en konden lezen en voelden zich deelhebben, zij wisten […]

De invloed van een psychose op Mulisch’ schrijverschap In de vroege jaren van zijn volwassen leven, op de leeftijd van 22, beleefde Harry Mulisch een psychotische ervaring die diepgaande gevolgen zou hebben voor zijn literaire carrière. Deze ervaring, neergepend in zijn debuutroman Archibald Strohalm, vormde een breuklijn in zijn bestaan en schrijverschap. Om de langetermijninvloed […]