Wie wil spreken over de Friese identiteit als inspiratiebron voor de toekomst – en uit blijft gaan van een opvatting van identiteit die sterk verbonden is met het verleden – moet een draai van 180 graden maken. Dit bijna dwangmatige spagaat-denken is ook kenmerkend voor de scenario’s die telkens weer worden bedacht voor de toekomst van Fryslân. Fryslân moet veranderen, wil het in economisch opzicht niet hopeloos achterop raken. Aan de andere kant dienen specifieke kwaliteiten behouden te blijven, dat wil zeggen, een schoon milieu, een fraai landschap, de maatschappelijke cohesie en ‘last but not least’: een eigen taal.
Wie de spagaat eenmaal heeft gezien, herkent hem overal. In zijn boek Het wonder van 2018 (2023) schrijft Geart de Vries over een ‘rurale metropool’ als Fries ideaal voor de nabije toekomst. Wat in 2018 plotseling aan het licht kwam, was de Friese grootheidswaan als tegengif voor een gevoel van minderwaardigheid.
Oeds Westerhof wijst in zijn boek Friesland, mijn liefde (2023) op een andere manifestatie van de Friese spagaat: ‘De paradox van de conservatieve cultuur van het platteland is dat de dragers ervan in doorsnee helemaal geen kennis hebben van hun cultuur, omdat ze het te druk hebben met bier en barbecue. Dat brengt de leiders van de regionale nationalistische partij in een ingewikkelde spagaat.’
In zijn boek Exit Fryslân(2022) heeft Goffe Jensma het mondiale kader van de Friese aspiraties benoemd als ‘een aantal convergerende meta-tendensen zoals globalisering, digitalisering, neoliberalisme, toenemende competitie, commodificatie, consumentisme, hyperindividualiteit en postmoderniteit.’. De Friese spagaat’ komt in zijn vocabulaire niet voor, terwijl deze tendens voor de hand ligt als metafoor voor het vreemde verdwijnen van Fryslân en tegelijk de sterke opleving van het Friese identiteitsdenken.
De dilemma’s van het Friese spagaat-denken lijken op het eerste gezicht structureel onoplosbaar. Eén ding lijkt duidelijk. Voor de nabije toekomst met zijn toenemende globalisering en technocratisering is een eenzijdige en krampachtige vlucht in het eigene en ‘de mienskip’niet zo verstandig. Als alternatief zou ook gekozen kunnen worden voor een meer ontspannen omgang met het begrip Friese identiteit en een minder eenzijdige fixatie op het behoud van de Friese taal. Daarmee zou het Fries eigene wellicht op een meer duurzame en voor ieder herkenbare wijze een vertaling voor de toekomst kunnen krijgen.
Het boek‘ ‘De Friese spagaat’ is nu al te bestellen op de site van Uitgeverij Wijdemeer: ZIE HIER
.
