De knol yn’e keunst

24 november 2024

Gisteren heeft zich in Franeker het volgende voltrokken:

MANIFESTAASJE OER ÚS ALLER IERDAPPEL

-Projekt: mear as 125 jier ierdappelkeapmanskip
-Oanlieding: de oprjochting fan Hannelshûs Hettema yn 1898

Datum: sneon 23 novimber 2024
Plak: Stadhús Franeker, Raadhúsplein 1
Programma 10.30-15.00

10.30: Ynrin
+ kofje of tee mei oranjekoekje
+ ferkeap dichtbondel Us aller ierdappel: € 15,00 (boekhannelspriis: € 20,00) – m.m.f. asylsikers
11.00: Huub Mous, De knol yn ’e keunst
+ útwikseling mei publyk
11.45: Foardrachten yn it Achterhoeks, Bilts en Frysk
+ sopraan Nataliia Gryshchenko mei Ukrayns ierdappelgesang
12.00: Ierdappelkweker Theun de Jong oer ûnderskate ierdappelrassen en Jacob Jensma fan Restaurant De Swarte Haan oer seis nije ierdappelhapkes
12.10: Skoft
>Ierdappeliten en -drinken
>ferkeap by Boeketafel, û.o.:
-sammeldichtbondel Us aller ierdappel
-nije lyrise novelle fan Peter Popma: De seis fan Gatske
>tentoanstelling yn ’e midsiuske kelder fan it barokke Stedhûs
13.00: Ynlieding fan Tsead Bruinja by dichtbondel Us aller ierdappel
13.30: Foardrachten yn it Katalaans, Limburchs en Stellingwerfs
14.00: Grut- en lytsskalige ierdappelteelt
– Fraachpetear troch Margriet Brandsma mei Jenny Fokkema, Willem Bruinsma en Gerard Backx
+ útwikseling mei publyk
15.00: Ierdappeliten en -drinken
+ útpraterij en útrinnerij
Tusken de bedriuwen troch muzyk fan Hein Jaap Hilarides en Piter Wilkens
+ folksdûnsjen fan ’e Fryske Dûnsers.

Tsead Bruinja houdt zijn inleiding bij de dichtbundel Us aller ierdappel

Piter Wilkens zingt zijn aardappellied

Friese volksdansers rondom de knol.

Mijn powerpoint ‘De knol yn’e keunst’.

De aardappel (Solanum tuberosum) is oorspronkelijk afkomstig uit Zuid-Amerika, specifiek uit het gebied dat tegenwoordig bekend staat als het Andesgebergte. Verder leverde ChatGPT mij de volgende informatie, waarbij vermeld moet worden dat in Europa inmiddels wetgeving is ingevoerd die de genetische manipulatie van de aardappel vooralsnog verbiedt. Deze wetgeving kwam tot stand na een spraakmakende uitspraak van Prins Charles over de gevaren van ‘Frankenstein-food’. Elders op de wereld geldt deze wetgeving niet.

Aardappels kunnen in de aardappelteelt worden verbeterd door een combinatie van traditionele veredelingsmethoden, moderne biotechnologie en teelttechnieken. Het doel is vaak om rassen te ontwikkelen die beter bestand zijn tegen ziektes, hogere opbrengsten leveren, resistent zijn tegen extreme weersomstandigheden, en voldoen aan specifieke smaak- of kwaliteitsnormen. 

Hierna volgen de belangrijkste methoden. Deze methoden worden vaak gecombineerd om aardappelrassen te ontwikkelen die inspelen op de behoeften van boeren, consumenten en de veranderende klimaatcondities.

1. Traditionele Veredeling

  • Kruisen van rassen: Veredelaars kiezen ouderplanten met gewenste eigenschappen (bijvoorbeeld hoge opbrengst, resistentie tegen ziektes of goede smaak) en kruisen deze. De nakomelingen worden vervolgens jarenlang geselecteerd op basis van hun eigenschappen.
  • Selectie op natuurlijke variatie: Binnen bestaande populaties van aardappels worden planten met gunstige eigenschappen geselecteerd en vermeerderd.

2. Resistentie tegen ziekten en plagen

  • Kruisen met wilde aardappelsoorten: Wilde aardappelsoorten bevatten vaak genetische resistentie tegen ziekten zoals phytophthora (aardappelziekte) en plagen zoals de coloradokever. Deze genen worden geïntroduceerd in gecultiveerde rassen.
  • Immuniteit ontwikkelen: Veredelaars richten zich op resistentie tegen bodempathogenen (zoals aardappelcystenaaltjes) of virussen.

3. Genetische Modificatie (GMO)

  • Inbrengen van specifieke genen: Via genetische modificatie kunnen genen van andere organismen in de aardappel worden ingebracht. Dit is sneller dan traditionele methoden, maar wordt beperkt toegepast vanwege regelgeving en publieke perceptie.
  • CRISPR-Cas technologie: Moderne technieken zoals CRISPR-Cas maken het mogelijk om specifieke genetische aanpassingen te maken, zoals het verwijderen van genen die aardappels vatbaar maken voor ziekten.

4. Verbetering van voedingswaarde en bewaarbaarheid

  • Lager gehalte aan schadelijke stoffen: Het doel kan zijn om rassen te ontwikkelen met minder solanine of acrylamidevorming bij verhitting.
  • Langere houdbaarheid: Door betere genetische eigenschappen of opslagtechnieken kunnen aardappels langer bewaard worden zonder dat ze uitlopen of hun smaak verliezen.

5. Tissue culture en klonen

  • In-vitro vermeerdering: Nieuwe rassen worden vaak vermeerderd via weefselkweek. Dit zorgt voor gezonde, ziektevrije planten.
  • Virusvrij maken: Via weefselkweek kunnen virussen uit de plant worden verwijderd, zodat het uitgangsmateriaal gezonder is.

6. Marker-assisted breeding (MAB)

  • Door gebruik te maken van DNA-markers kunnen veredelaars sneller planten selecteren die specifieke eigenschappen dragen, zonder jarenlang te wachten op het resultaat van veldproeven.

7. Precisieteelt

  • Data-analyse en monitoring: Sensoren en drones worden gebruikt om de groeiomstandigheden en gezondheid van aardappels nauwlettend te volgen. Dit helpt boeren om gewassen optimaal te verzorgen en betere opbrengsten te behalen.

Er zijn overeenkomsten in de middelen en technieken die worden gebruikt bij aardappelveredeling en het theoretische streven naar een supermens, vooral op het gebied van genetische manipulatie en selectietechnieken. Hier zijn de belangrijkste gedeelde middelen en methoden:

1. Genetische manipulatie (GMO en CRISPR-Cas)

  • Aardappelen:
    • Genetische modificatie wordt gebruikt om specifieke eigenschappen in te brengen, zoals resistentie tegen phytophthora of verbeterde voedingswaarde.
    • CRISPR-Cas wordt ingezet om gerichte veranderingen aan te brengen, zoals het uitschakelen van genen die de aardappel kwetsbaar maken voor ziekten.
  • Supermens:
    • CRISPR-Cas kan in theorie worden gebruikt om genetische defecten bij mensen te corrigeren, zoals die welke ziekten veroorzaken (bijv. taaislijmziekte).
    • Er wordt ook gespeculeerd over het inzetten van deze technologie om eigenschappen te verbeteren, zoals intelligentie, spierkracht, of levensduur.

2. Marker-Assisted Breeding (MAB)

  • Aardappelen:
    • Door gebruik te maken van DNA-markers kunnen veredelaars efficiënter planten selecteren met gewenste eigenschappen, zoals resistentie tegen plagen.
  • Supermens:
    • DNA-analyse (zoals via genoom-sequencing) wordt gebruikt om erfelijke eigenschappen in kaart te brengen. Dit kan de basis vormen voor gerichte selectie of manipulatie in menselijke genen, bijvoorbeeld om ziekten te voorkomen.

3. Klonen en weefseltechnologie

  • Aardappelen:
    • Aardappels worden vaak vermeerderd via weefselkweek, waardoor genetisch identieke kopieën (klonen) worden geproduceerd. Dit waarborgt uniformiteit en ziektevrije planten.
  • Supermens:
    • In theorie zou klonen ook bij mensen kunnen worden toegepast, zoals bij experimenten met embryonaal klonen, hoewel dit ethisch en juridisch uiterst controversieel is.
    • Weefseltechnologie speelt al een rol bij stamcelonderzoek voor regeneratieve geneeskunde.

4. Hybride technieken

  • Aardappelen:
    • Door het kruisen van verschillende soorten aardappelen (bijvoorbeeld een wilde soort en een gecultiveerde soort) ontstaan hybriden met specifieke voordelen.
  • Supermens:
    • In de menselijke context kan dit worden vergeleken met het idee van het combineren van genetische lijnen of zelfs technieken zoals “designer babies,” waar de beste eigenschappen van beide ouders worden benadrukt.

5. Data-analyse en AI

  • Aardappelen:
    • Veredelingsprogramma’s maken gebruik van geavanceerde algoritmen en data-analyse om groeipatronen en genetische interacties beter te begrijpen.
    • AI wordt ingezet om snel nieuwe combinaties te identificeren met de grootste kans op succes.
  • Supermens:
    • Genetische data en AI kunnen worden gebruikt om complexe menselijke eigenschappen (zoals intelligentie of gevoeligheid voor ziekten) beter te begrijpen en te modelleren. Deze kennis kan vervolgens worden toegepast voor gerichte genetische aanpassingen.