De Dapperstraat, voor de oorlog (Foto: Amsterdams Stadsarchief) In de jaren tachtig werd de Indische buurt volledig gerenoveerd. De meeste huizen gingen tegen de vlakte en het Sumatraplantsoen werd dichtgebouwd. In 1932 kwamen mijn ouders hier te wonen, op nummer 14 hs, nadat mijn vader opnieuw was overgeplaatst. Voor hem was het de tweede keer […]
Man Ray, Erotique Voilée, 1933 & Charles Cordier, Venus Africaine, 1852 Kunst was ooit het humanistische ideaal van de mensheid, waar op de wereld ze ook woonden en in welke tijd ze ook geleefd hadden. Dat was het grootste verhaal uit de tijd van de grote verhalen. Die idealistische visie op de mens kwam naar voren […]
Negen jaar na het verschijnen van zijn opus magnum Filosofie van de waanzin begaf Wouter Kusters zich op het terrein van de ecologie. Zijn boek Schokeffecten, filosoferen in tijden van klimaatverandering (2023) is een poging om door te dringen in ondoordringbare, sacrale kern die de klimaatcrisis lijkt te bevatten. Die sacrale krengt niet altijd heldere vormen van […]
‘Deleuze zei het al: ‘Het kristalbeeld was niet de tijd, maar men ziet tijd in het kristal. We zien in het kristal de eeuwige fundering van de tijd, de niet-chronologische tijd. Cronos en niet Chronos. Dit is het machtige, niet-organische Leven dat de wereld in zijn greep heeft. De visionair, de ziener is degene die […]
De SF-roman A Scanner Darkly van Philip K. Dick beschrijft de schizofrene ervaringen van de hoofdpersoon als gevolg van drugsgebruik, wat resulteert in een wonderlijk vervormd begrip van de realiteit. Timothy Morton heeft zich voor zijn boek Duistere ecologie laten inspireren door dit soort thema’s om aan te tonen hoe moeilijk het kan zijn om ecologische realiteiten volledig […]
‘De wetenschap richt zich hoe langer hoe meer op de beschrijving van feiten, in plaats van structuren. Zij stippelt lijnen en trajecten uit, zij maakt sprongen, in plaats van axioma’s op te stellen.’ Dat zijn woorden van Deleuze die beweerde dat in de huidige wetenschap zich nieuwe benaderingswijzen aandienen, waarbij een permanent proces van verandering […]
Als het oedipuscomplex te ver is doorgewerkt dreigt castratieangst bij alle vormen van innerlijke overgave, zo luidde de redenering van Freud. Ik weet niet of hij daarin gelijk had, maar als ik terugkijk op de problematiek van mijn eigen jeugdjaren, kan ik moeilijk om deze redenering heen. In het psychiatrisch rapport dat in Heiloo van […]
‘Het grootste feest van het jaar in Hierapolis vond in het begon van de lente plaats, wanneer mensenmassa’s uit Syrië en omringende landen naar het heiligdom dromden. Terwijl de fluiten snerpten en de trommem dreunden en de eunuchpriesters zichzelf met messen verwondden, verspreidde zich de religieuze extase zich geleidelijk als een golf door de menigte […]
Vrijwel al mijn boeken die ik tot nog toe geschreven heb, draaien om hetzelfde thema: een nieuw verband voor een unieke ervaring die ogenschijnlijk nergens mee te verbinden is. Harry Mulisch wist de psychotische ervaring uit zijn adolescentie nog om te smeden tot een literair oeuvre, maar dat is niet iedereen gegeven. Herhaling leidt doorgaans tot een […]
In een psychotisch bewustzijn komen soms verrassende visies naar voren over de toekomst van de mens en het universum. Waar komen die visies vandaan? Uit een onderlaag van de geest misschien? Uit de diepe regionen die Jung heeft aangeduid als ‘het collectief onbewuste’? Jung zag het collectief onbewuste als een verscholen bron van kennis waarin […]
Ik heb er altijd veel genoegen in geschept – ik neem aan dat ik het niet ‘geschapen’ heb – om door een stoel te zakken. Blijkbaar heb ik een goeie neus voor gammele stoelen, want aan het overgewicht van mijn zitvlak kan het niet liggen. Ook heb ik nooit vernomen dat de kwaliteit van stoelen […]
Laatst heb ik de gehele concepttekst van mijn nieuwe boek over Harry Mulisch in Notebook LM gestopt. Notebook LM is een AI-programma dat speciaal ontworpen is voor Nederlandse gebruikers. Het biedt krachtige functies voor het ondersteunen van schrijverstaken, zoals het analyseren van teksten, maar ook het herschrijven of redigeren daarvan. Ik had dit programma gevraagd […]
Ik stel me zo voor dat als Harry Mulisch nu nog leefde, hij onmiddellijk zou beginnen aan een roman genaamd De ontdekking van de kunstmatige intelligentie met een robot in de hoofdrol. Hoe kun je een programma als ChatGPT in de vorm van een menselijk ogende robot de hoofdrol laten spelen in een roman? Hoe zou […]
Ze lopen te dromen, verloren in tijd, Hun harten vol vuur, hun ogen verblijd. Ze schilderen werelden met woorden van licht, Maar raken verdwaald in hun eigen gedicht. De hemel rooskleurig, de sterren zo licht, Hun adem stokt bij elk vergezicht. Ze dansen op wolken, ontwijken de grond, Tot de zwaartekracht hen weer op aarde […]
In zijn boek Real Presences (1989) stelt George Steiner: ‘Wij moeten onszelf en de cultuur de vraag stellen of een seculier, in wezen positivistisch model van het begrijpen en van de ervaring, van betekenisvolle vorm (het esthetische) houdbaar is in het licht van, zo u wilt, in het duister van het nihilistisch alternatief.’ Totdat besef […]
In zijn boek Der Untergang des Abendlandes (1918-1922) had Oswald Spengler beweerd dat de vooruitgang van de moderniteit een illusie was. De cultuur van het Avondland had na de Franse Revolutie zijn levenskracht verloren door ingrijpende veranderingen als het positivisme, de hoogmoed van de wetenschap, de parlementaire democratie, de ontsporing van techniek en kapitalisme, de massificatie van […]
‘Mulisch heeft altijd aangegeven dat zijn ultieme doel was onzichtbaar te worden, in navolging van zijn jeugdheld Bram Vingerling. Onzichtbaar worden vereist echter eerst een staat van zichtbaar zijn. In de cruciale passage in archibald strohalm wordt de schrijver Mulisch echt zichtbaar in zijn tekst voordat hij verdwijnt, zoals hij in al zijn latere werk […]
‘Of God wil het kwaad uit de wereld helpen en kan het niet, of hij kan het, maar hij wil het niet, of hij wil het niet, en is er ook niet toe in staat; of hij wil het, en kan het ook. Wanneer hij het wil, maar niet kan, dan moet hij zwak zijn, […]
K. : Mag ik u even onderbreken? Penrose postuleerde dat een universum dat wordt beheerst door wetten die geen bewustzijn mogelijk maken, in feite mogelijk geen universum is. Daarom bestaat het universum bij de gratie van ons bewustzijn. Dat betekent dat er nooit zo ’n universum of wereld zou kunnen bestaan, als niet onze ogen […]
In de Noorse Netflix-serie The Remarkable Life of Ibelin draait het verhaal om Mats Steen, een jongen met een spierziekte die zijn fysieke beperkingen overstijgt door volledig op te gaan in een digitaal spel, World of Warcraft. De documentaire toont hoe deze gehandicapte jongen, die vindt dat hij in het werkelijke leven niet veel meer […]
“Wat echt interessant was, is dat mensen op een serieuze manier met hem praatten. Ze kwamen niet om grappen te maken,” zei kapel-theoloog Marco Schmid, die het project leidde. De meeste bezoekers waren tussen de 40 en 70 jaar, en volgens het rapport vonden meer katholieke bezoekers de ervaring stimulerend dan protestantse. Schmid benadrukte snel […]
