Iets wat achter de sterren schrijdt
‘Wat me in Achterberg aantrekt is vooral puur de klank, de taal, hoe hij het doet: en de hele idee van iets aanroepen dat daar achter de sterren schrijdt, spreekt mijn metafysisch knobbel wel aan.’ Dat verklaarde Mulisch in 1978 in een interview voor Bzzlletin. Niet voor niets had hij als motto voor zijn roman […]
Een psychose als glanzende kiemcel
In 1961 publiceerde de Amerikaanse literatuurwetenschapper Wayne C. Booth het boek The Rhetoric of Fiction (1961), waarin hij het concept ‘implied author’ introduceerde. Dat concept is bedoeld om de auteur op te vatten als als een impliciete, geconstrueerde entiteit die zich manifesteert via de tekst en de narratieve keuzes die in de tekst worden gemaakt. […]
Filosofie van de dubbelganger
Vanuit een filosofisch perspectief kan de dubbelganger gezien worden als een manifestatie van de interne strijd die ieder mens voert. Het is de belichaming van het onbekende, vaak onderdrukte deel van jezelf. In deze zin kan de dubbelganger staan voor de angst voor het onbekende, de delen van je persoonlijkheid die je niet wilt erkennen […]
Een stand-in als Verlosser
In diepste wezen is schrijven een vorm van verzamelen. Een schrijver verzamelt zinnen. Iedereen heeft zijn hobby en een geliefkoosde hobby is verzamelen. Zo ken ik mensen die er plezier in vinden rouwadvertenties bijeen te garen, anderen die zweren bij Chinese keramiek uit de Ming-periode en ik ken zelfs iemand die zich toelegt op het […]
De alchemie van de losse woordjes
‘Je hebt, in de literatuur, verhalenvertellers en zinnenschrijvers – en volgens Harry Mulisch heb je daarenboven ook nog oeuvrebouwers. Het zou fijn zijn dat nóg naakter te kunnen formuleren en van ‘vertellers’, ‘schrijvers’ en ‘bouwers’ te kunnen spreken, maar dat gaat niet, want schrijvers zijn ze alle drie. Het verschil is vaak lastig te omschrijven, […]
De teloorgang van het hart
Foto’s rechts: Adolf Eichmann (boven) en Kurt Victor Karl Mulisch (de vader van Harry Mulisch) ‘ Dat baantje [bij de bank] kreeg hij van zijn vrienden, de generaals, die hij uit de Eerste Wereldoorlog kende. Pas na maanden begreep hij wat voor roversbank dat was, maar toen zat hij in de val. Bij de bank […]
Als een poort naar de laatste waarheid
‘Ik heb geen moment gedacht daarvoor iemand te bedenken,’ zegt Mulisch. ’Waarom zou ik een schrijver bedenken als ik er zelf een ben? Ik dacht: ik maak er maar een zelfportret van. Al klopt het ook weer niet helemaal natuurlijk, want Herter sterft aan het eind van het boek en ik ben hier nog. Je […]
De gebogen ruimte van de kunst
‘In Archibald Strohalm staat er al iets over: Ik zou een verhaal willen schrijven waarin iemand een verhaal schrijft en in dat verhaal schrijft weer iemand een verhaal -… en wie is nou de vent die het verhaal schrijft in het verhaal van de oneindigste vent? IK. Het is net als wanneer je de aarde […]
De hemel is een psychiatrische inrichting
‘Kijk, als morgen in de krant staat dat we ontdekt hebben dat God bestaat, zal ik denken: nou en, wat maakt het uit? Al die mensen die vermoord zijn, dat is toch niet ongedaan te maken? Het maakt geen bal uit of hij bestaat. Integendeel, dat zou het alleen maar erger maken. Voor hém, als […]
GhatGPT verwijst naar Huub Mous
You: Doe onderzoek naar Harry Mulisch en psychoses. ChatGPT: Harry Mulisch, a renowned Dutch writer, had a unique approach to his craft, often blending his life experiences with his fictional works. One notable aspect of Mulisch’s writing was his tendency to transform himself into a ‘novel-reality’ in his writing, creating a kind of absolute reality […]
Het bezweren van een psychose
Een schrijver reproduceert zichzelf in de alchimistische destilleerkolf van zijn verhaal. Dat is een belangrijk thema in Archibald Strohalm, deze eerste roman van Mulisch. Autocreatie, zo wordt dat proces genoemd. Het scheppingsproces gaat vanzelf, zoals het zaad de man verlaat en gedachteloos de baarmoeder binnendringt. Creëren is niet niet zoiets als verbeelden, maar gewoon doen. De […]
De blinde vlek van de psychiatrie
You: ‘Ik was vermoedelijk knetter, ja. Maar ik kende de neiging niet om dat om te zetten in een naturalistische vertelling, zoals Reve. Maar het boek ( Archibald Strohalm ) heeft absoluut psychotische trekjes. Archibald Strohalm heeft mijn kruis op zich genomen.’ Deze woorden van Harry Mulisch worden geciteerd door Hans Dütting in zijn boek […]
Psychose als bron van creativiteit
You: Tussen februari en juni 1949 en tussen mei 1950 en juli 1951 heeft Mulisch zich ‘uit therapeutische noodzaak’ aan ‘het systeem’ gewijd, in een roman waarin hij zijn occulte theorieën wilde vastleggen en waarin ‘alles met alles samenkomt’. Het schrijven had zich in een roes afgespeeld, zo laat Mulisch weten in ‘Voer voor psychologen’: […]
Psychose en occulte visioenen
You: In 1949 verkeerde Harry Mulisch sterk onder invloed van de godsdienstprofeet en ‘gnosticus’ Wim Exel ( W.H. Exel). Mulisch kreeg uiteindelijk ruzie met hem omdat hij zelf ook een profeet wilde worden, zoals hij in ‘Voer voor psychologen’ laat weten. Waarschijnlijk onder invloed van Exel had Mulisch zelf ook ‘het Licht gezien’. Hij wist en begreep […]
Hoe bijzonder is het getal 76?
ChatGPT: Het getal 76 op zichzelf heeft geen inherent bijzondere eigenschappen zoals een priemgetal, een vierkantsgetal of een ander wiskundig kenmerk dat het onderscheidt van andere getallen. Het is een natuurlijk getal dat tussen 75 en 77 ligt en bestaat uit de cijfers 7 en 6. Of een getal als “bijzonder” wordt beschouwd, kan sterk […]
In het reuzenrad van de tijd
Ik zat vannacht in het reuzenrad van de tijd. Alles stond stil. Alleen mijn gondel bewoog door de ruimte. In de verte zag ik mijn jeugd. Ik zag de moord op John F. Kennedy. Vorige week was dat het precies zestig jaar geleden. Waar was ik toen? vroeg ik mij af. Ik zag het. Ik […]
De geschiedenis is een misverstand
De laatste tijd word ik bezocht door een droom die steeds weer terugkeert. Vannacht was hij er weer. Ik zit gevangen in een computerspel. Ik niet, maar mijn ziel. Vluchten kan niet meer. Mijn ziel bevindt zich in het huis waar ik nu woon en de Tweede Wereldoorlog is net voorbij, tenminste op de plek […]
Het verlangen niemand te zijn
Er zijn kunstenaars die sterven bij het maken of voorbereiden van een kunstwerk. Robert Smithson bijvoorbeeld, de Amerikaanse land art-kunstenaar. Hij maakte altijd verkenningstochten op zoek naar geschikte locaties en terreinen voor de nog uit te voeren land art-projecten. Smithson verongelukte in Texas, op een van die vluchten, op 20 juli 1973. De beroemdste […]
De jonge jaren van Geert Wilders
Hoe zit het eigenlijk met de jeugd van Geert Wilders? Heeft hij soms een trauma opgelopen? Vanwaar die verongelijktheid en die extreme geldingsdrang? Wilders is een Einzelgänger, maar dat niet alleen, hij moet altijd in de contramine. Heeft hij dat niet genoeg kunnen doen in zijn puberteit? Wat had hij voor een vader? Heeft hij […]
Het onbehagen om Geert Wilders
‘Geert Wilders en zijn beweging zijn het prototype van hedendaags fascisme. En daarmee zijn zij niets anders dan de logische politieke consequentie van een maatschappij waar wij allen verantwoordelijk voor zijn. Dit hedendaags fascisme is opnieuw het gevolg van politieke partijen die hun eigen gedachtegoed verloochenen, intellectuelen die een gemakzuchtig nihilisme cultiveren, universiteiten die deze […]
Vanaf de toren bezien
‘Nadat de ervaring mij geleerd had dat alle dingen, die gewoonljk in het dagelijks leven geschieden, ijdel en onbetekenend zijn, en toen ik zag dat alle dingen die ik vreesde en die mij vrees aanjagen niets goeds of kwaads in zichzelf hadden, behalve in zoverre als de geest door hen werd aangedaan, besloot ik tenslotte […]
Het klassieke dilemma
Om een beeld te creëren voor “De gok van Spinoza en Pascal”, stel ik voor een artistieke weergave te maken die zowel de filosofische ideeën van Spinoza als die van Pascal belichaamt. We kunnen een scène voorstellen waar Spinoza en Pascal tegenover elkaar zitten aan een ouderwetse speeltafel, verlicht door kaarslicht. Spinoza, met een contemplatieve […]
Spinoza & het complot van de wereld
Onderstaande tekst is een bewerking van een verhaal dat in 1987 verscheen in het blad BOUD, architectuur en vormgeving in Friesland. Dit verhaal ging over een debat in de kunstkritiek dat in de jaren tachtig zich aandiende. Het waren de hoogtijdagen van het postmodernisme en de nadagen van het neo-marxisme. Het was de tijd van ‘het einde van de grote verhalen’. […]
Een tijd zonder eigenschappen
‘De man zonder eigenschappen’ is het verhaal van Ulrich. Bij het begin van het boek, in augustus 1913, is de hoofdpersoon tweeëndertig jaar oud. Alhoewel hij een paar baantjes heeft gehad, is hij in geen daarvan succesvol geweest. De wereld is hem een chaos en hijzelf is een exponent van die chaos: een tijd zonder […]
Vertigo
Hans Vredeman de Vries werd in Leeuwarden geboren, ergens tussen de drie terpen waarop de kleine metropool in die tijd gelegen lag. De Oldehove stond er nog niet eens. We schrijven 1527. Twee jaar later zou onder leiding van bouwmeester Jacob van Aken met de bouw van de toren worden begonnen, een onderneming die als […]
I love you to love me
Dit zijn door AI gegeneerde illustraties voor een fictieve cover van mijn boek Het algoritme van de waan. Het lukte AI niet om de titel correct weer te geven. Waarom weet ik niet. Misschien is AI zodanig geprogrammeerd dat hij niet auteursrechten of copyright kan schenden. Hoe dan ook, ik vroeg hem om mijn boek […]
Schoon schip
‘Het zaad was reeds lang uitgestrooid en reeds ontkiemde het hier en daar. Door de oorlog werd alleen het tempo versneld. Ook in Nederland zette zich reeds vóór de 10de mei tegen de ontbinding en tegen het individualisme een nieuw gemeenschapsbesef door. Liberale economie, onvruchtbare klassenstrijd en eenzijdig godsdienstig-politieke partijgroepering, het waren evenzovele vruchten van […]