Confetti Ik zoek een misverstand om in te geloven.Al mijn gedachten zitten binnenEn met hun voorhoofd aan de ruitVan al mijn ramen, van onderen tot bovenGedrongen, kijken zijn mismoedig uit. De oudste hebben kindergezichten,Ze dansen en fluisteren met elkaar,De jongste hebben rimpels, grijzend haar.Ik wou dat het vreselijk ging waaien,Zodat het volle, stille huis ging […]
Volgens Hannah Arendt zijn totalitaire bewegingen massaorganisaties van geatomiseerde, geïsoleerde individuen. Daarbij wordt volledige loyaliteit van het individu aan de leider geëist. Zo’n volledige loyaliteit was alleen mogelijk bij een volledig gesoleerd mens dat alle banden met familie, vrienden, kameraden en kennissen had doorgesneden. Zo had Hitler een middel gevonden om mensen van binnenuit te […]
‘De waarheid is dat de totalitaire leiders er weliswaar van overtuigd zijn dat ze consistent de fictie moeten volgen alsook de regels van de fictieve wereld die ze gedurende hun strijd voor de macht hebben opgesteld, maar dat ze slechts geleidelijk de volledige implicaties van deze fictieve wereld en zijn regels ontdekken. ‘ Dat schrijft […]
‘Van Stettin aan de Oostzee tot Triëst aan de Adriatische Zee, is een ijzeren gordijn neergelaten dwars door het Europese continent. Achter die lijn liggen alle hoofdsteden van de oude staten van Centraal en Oost-Europa: Warschau, Berlijn, Praag, Wenen, Boedapest, Belgrado, Boekarest en Sofia. Al deze beroemde steden en de bevolkingen erom heen, liggen binnen […]
Al tijden ben ik geïnteresseerd in de wonderlijke overeenkomst tussen het langzaam verdwijnen van het Friese taal en cultuur en de teloorgang van het katholicisme. Beide processen eindigen in een tragische verstarring, een uitdroging van het leven. Wie zich terugtrekt op het eigen erf verdroogt in zichzelf. Dat soort processen zijn natuurlijk al heel lang […]
Het fenomeen ‘stijl’ in de beeldende kunst lijkt een formeel spel te zijn dat je op intuïtieve wijze kunt herkennen zonder de onderliggende regels tot je bewustzijn door te laten dringen. In dat opzicht heeft stijl verwantschap met het verschijnsel taal. Als ‘dieptestructuur’ – of wat het ook verder mag zijn – gaat het mogelijk […]
‘Hun naakten zien er uit als pin-ups die zowel schijnheilig aseksueel zijn en (in technische zin) pornografisch, want zij hebben de perfectie van een fantasie’. Dat schrijft Susan Sontag in haar essay Fascinating Fascism (1974). Hitler was een liefhebber van films maar ook van pornografie. In seksueel opzicht was hij primair een voyeur. Zelfs beelden […]
‘Niet minder wordt, ook in Friesland, het leven op ideëel en cultureel gebied bedreigd door al te woelige stromingen van pessimisme, anarchisme, nihilisme, het amorele of zelfs het immorele, zoals deze zich in kunst, wetenschap en filosofie internationaal van de volken meester maken. Dit zijn geestesstromingen, enerzijds tamelijk ver verwijderd van het volk, maar tevens […]
Op 6 augustus 2012 overleed Robert Hughes, kunstcriticus, schrijver en documentairemaker, geboren in Australië en sinds de jaren zeventig woonachtig in New York. Ik leerde het werk van Hughes kennen in de tijd dat ik kunstgeschiedenis studeerde. In 1977 schreef ik mijn doctoraalscriptie met als onderwerp Amerikaanse kunstkritiek in de jaren zestig. Een verkenning van […]
Eeltsje Hettinga gistermiddag in Bolsward (eigen foto). Zie: Omrop Fryslân
‘Kitsch is niet zoiets als ‘slechte kunst’, zij vormt een eigen, en wel een gesloten systeem, dat als een vreemd lichaam in het totale systeem van de kunst zit, of, als u wilt, ernaast staat: het is vergelijkbaar – en dat is niet alleen maar een metafoor – met het systeem van de Antichrist in […]
Jezus en Hitler, het zijn twee fenomenen die op afstand bezien enige gelijkenis vertonen, al was het maar omdat de twee uitersten elkaar hier lijken te raken in het grensgebied tussen gezondheid en ziekte. Het extreem kwade tegenover het extreem goede. Maar bestaat die tegenstelling wel? Gaat niet in elk kwaad – hoe afzichtelijk ook […]
Beminde kunstbroeders en zusters. Vandaag is het mijn naamdag, het feest van de heilige Hubertus. Namens degene die mijn naam draagt, de enige ware en waarachtige Hubertus Johannes Mous, heet ik u van harte welkom in het schimmenrijk waar niets meer echt is en alles slechts schijn. Aan mij – als voorganger vandaag – is […]
Als je het geval Hitler beziet in het perspectief van de bekering van Paulus is het nog maar de vraag of epilepsie de enige verklaring is voor de plotselinge bekering. We zullen de figuur van Paulus tekort doen als we zijn plotselinge ommekeer uitsluitend op grond van een aangetast brein verklaren. Paulus werd gekweld door […]
El Greco, Sint Sebastiaan, 1612 ‘They say miracles are past.’ William Shakespeare In 1946 publiceerde de Franse theoloog Henri De Lubac zijn belangrijkste werk: Surnaturel: études historiques. In dit boek besprak hij op kritische wijze de scheidslijn tussen natuur en bovennatuur. Het bovennatuurlijke was tot dan toe het geheel van fenomenen waarvan de hoedanigheden op […]
‘In zijn grote religieuze werken gaf El Greco op ongeëvenaarde wijze uitdrukking aan het Spaanse katholicisme. Zijn doeken vulden de verhandelingen en gedichten van oer-Spaanse mystici als de heilige Teresa van Avila en Johannes van het Kruis aan. Hij schilderde in hun lichaam opgesloten zielen die, verlangend naar de eeuwigheid, wensten te ontsnappen aan hun […]
André van der Linden aan het werk op het Frederiksplein, 28 maart 1971 (foto: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam) Terug naar Amsterdam. Ik heb wel eens met gedachte gespeeld om dat te doen. Maar er was toch altijd iets dat mij ervan weerhield. In al die jaren die achter me liggen ben ik te zeer met Friesland […]
Van de vijf kunstenaars die zich begin jaren vijftig verenigden in de groep Yn’e line was Klaas Koopmans wellicht de meest begaafde, Jan Frearks van der Bij en meest rechtlijnige, Jaap Rusticus de meest ingetogene, Sjoerd Huizinga de meest behoudende en Pier Feddema de meest godsdienstige. Sjoerd Huizinga was vrijzinnig protestant maar de overige vier […]
Catrinus Spinder, The painting detective Boeddha met een rooie kop zittend op een pretcondoom – dat is de wereld van Catrinus Spinder in een notendop. Het zware en het lichtvoetige vinden elkaar voortdurend. Die ontmoeting komt telkens opnieuw op bijna achteloze wijze tot stand. Goedkope materialen worden op vernuftige wijze ‘recycled’ tot een nieuw, hoogwaardig […]
‘Huub Mous had me op het hart gedrukt Fred Landsman in Holwerd eens te bezoeken, maar de waan van dagelijks werk had me er niet toe gebracht. Een voorstelling van wat hij maakte, had ik niet, omdat ik in het noordelijke kunstcircuit nooit werk van hem was tegengekomen. Toen ik tijdens de voorbereidingen van de […]
Geert Duintjer, 1973 Notitie Geert Duintjer, januari 1973 Josse de Haan, beeld-tekst-collega, 1973 ‘Op de surrealistische poëziemiddag/avond in het Fries Museum op 23 september 1989 – tgv het begin van de surrealistische tentoonstelling DE AUTOMATISCHE VERBEELDING lazen 11 dichters voor en werden er acts gepresenteerd. Geert Duintjer presenteerde ‘piece for eater’ en las ’s avonds […]
Vaak is het beter de dingen niet te zien zoals ze zijn. Draai het om. Ga op je kop staan. Bezie de wereld ondersteboven en de gebeurtenissen van achteren naar voren. Of beter nog, wis het weg uit je geheugen. Verdring het in de meest duistere spelonken van je onderbewustzijn. Verban het uit de werkelijkheid […]
Ik weet het, gezondheid is een gave en daar mag je niet mee spotten. Maar dat doe ik ook niet. Ik ben bloedserieus. En trouwens, waar zou ik me nog druk om maken? Mijn korte-termijngeheugen wordt al wat minder. De gewrichten worden wat stram. Ik word stilaan doof en heb al enige tijd een gehoorapparaat. […]
Ramon van de Werken, Avondmaal, olieverf en emulsie op doek, 400 x 300 cm, 1986 Onlangs was ik weer even in Lutkewierum. Gefietst vanaf Leeuwarden. Een grijze lucht waar af en toe de zon doorbrak. Een lucht die tot nederigheid stemt. De horizon onderbroken door een zadeldaktoren. Lichtvlekken in de verte. De plaatsnamen voegen zich […]
Op 20 januari 1961 lag er een dik pak sneeuw in Washington. De dag daarvoor had er een sneeuwstorm gewoed, maar de lucht was nu wolkeloos en blauw. Het was vier graden onder nul, waardoor de adem witte pluimen naliet in de winterkou. Iedereen was opgewonden, want het was de dag waarop John F. Kennedy […]
Een kunstenaar vertelde mij laatst over een ervaring die hij opdeed bij tijdens zijn dagelijkse fietstochten. Voor dag en dauw rijdt hij elke ochtend door de duinen naar het strand, waar bij het opgaan van de zon de lucht langzaam kleur begint te krijgen. In dat grauwe schemerlicht ontstaat een vaal soort blauw dat vreemd […]
Je devenais indienPourtant déjà certainQue mes oncles repusM’avaient volé le Far West Aldus zong Jacques Brel in zijn beroemde chanson Mon Enfance. In mijn jeugd bestond er geen Far West. Wel Nieuw-West. Zo heetten de westelijke tuinsteden in Amsterdam. Als je er niet wezen moest, dan ging je er ook niet naar toe. Het was […]
Huissen, begin jaren vijftig. Ik sta in het midden. Staand v.l.n.r.: tante Marie, tante Luus, mijn moeder, mijn oudste zus Mariet. Zittend: mijn zus Lucie, tante Door en mijn zussen Trees en Cornelie. Ik ben tussen vrouwen geboren. Vier zussen had ik en een moeder. En ook nog eens drie ongetrouwde tantes in Huissen. Of […]
Dit is mijn moeder. Christina Hendrika Maria Sanders (1905-1989). De blik is wat dromerig naar binnen gericht, het haar opzichtig weggestoken om het linkeroor goed zichtbaar te maken. De foto is in 1940 genomen, kort nadat de Duitsers ons land waren binnengevallen. Het is een pasfoto op een identiteitskaart die iedereen in die tijd moest […]
Mijn grootouders van moederszijde: Theo Sanders en Maria Sanders-Gerritsen Arnhemse meisjes zijn ovale hardgebakken koekjes die bestrooid zijn met suiker. Je ziet ze niet zoveel meer, maar in Arnhem kun je ze nog altijd krijgen. Ook mijn moeder was een Arnhems meisje. Ze groeide op in de wijk Klarendal en werd daar op 4 april 1905 […]
Onze lineaire tijd-as, die zo vanzelfsprekend ons denken bepaalt, is in feite een constructie is van het denken zelf. De gedachte dat de tijd zich op een rechte lijn beweegt is ergens in de tijd zelf ontstaan. Er wordt wel beweerd dat dit moment samenvalt met de overgang van het polytheïsme naar het monotheïsme. Wonderlijk […]
Ik bevond mij vannacht in een ruimteschip in Venetië. Hemelse muziek bracht me in hoger sferen. Een nieuwe hemel voor een oude aarde. Ik werd weggevoerd in een soort pre-oedipaal nirwana, waar de nieuwe technologie ons ooit met zijn allen naar toe zal leiden. Een wereld voorbij leven en dood. Er komt een dag dat […]
Gisterochtend, 11.40 uur Om het verleden te ontdekken moet je op reis gaan. Niet alleen in de tijd, maar ook in de ruimte. Zo ben ik in de afgelopen weken twee keer achter elkaar in Venetië geweest. Dwalend door die oude stad stonden we opeens voor een arcade. Ik kreeg een vreemd gevoel van déja […]
Wie het leven neemt zoals het komt, komt op plaatsen waar hij nooit eerder is geweest maar altijd weer terug zal keren. In de verbeelding is alles mogelijk. Geluk, schoonheid, eeuwigheid, alles is verbeelding. We hebben de werkelijkheid niet nodig om ons de wereld voor te stellen. Dat was de droom van de Romantiek. Schoonheid […]
‘Het is niet de waarheid die iemand bezit, of verondersteld wordt te zijn, maar de oprechte moeite die hij zich getroost heeft om de waarheid te achterhalen wat iemands waarde bepaalt. Omdat niet het bezit, maar eerder het zoeken naar waarheid bepalend is voor de groeiende kracht van een mens, waaruit het naderen van de […]
Kort voor zijn overlijden, in december 1997, vroeg Lode Pemmelaar mij of ik mij verantwoordelijk wilde stellen voor de uitgave van een boek over zijn werk. Het geld was geen probleem, dat was er al dankzij een gulle gever. De auteurs had ook hij al uitgezocht. Een van hen was Michaël Zeeman, met wie hij goed bevriend was. […]
In 1992 ging Theater Romein in Leeuwarden open. De voormalige Westerkerk was voor dit verbouwd tot theater annex expositieruimte. Galerij Romein, zo heette de nieuwe tentoonstellingszaal die zich op de eerste en tweede verdieping bevond. Ed Bausch, die toen de directeur was van Theater Romein, had mij gevraagd een concept te bedenken voor de openingsexpositie. […]
Het bezwaar van boeken,’ zei John Rivers, ‘is, dat zij zinvol willen zijn. De werkelijkheid is nooit zinvol.’ ‘Nooit?’ vroeg ik. ‘Misschien in God’s oog,’ gaf hij toe, ‘maar nooit in onze. Verhalen hebben stijl, ze hebben samenhang. Feiten hebben noch het een, noch het ander. In kort: het bestaan is een aaneenschakeling van vervelende […]
