‘Men kan begrijpen waarom zelfs mystici – die toch gewoon zijn om in hun gebedsleven te flirten met het absolute – beducht zijn voor extases. Men kan begrijpen waarom ze niet ophouden te benadrukken dat ze in dit leven radicaal van God gescheiden blijven en waarom ze wijzen op de noodzaak zich aan gewone gebedsvormen […]
De intrinsieke verbinding tussen het zijn en de tijd kwam in het interbellum in het centrum van de aandacht, getuige alleen al Heideggers hoofdwerk Sein und Zeit uit 1928. De waarheid had haar aanspraak op volledige geldigheid verloren doordat ze in de bedding van een tijdstroom was geplaatst. Het was die omwenteling in het denken […]
Ik ben vier keer in Lourdes geweest. In 1962, 1963, 1965 en 2012. Mijn ouders veel vaker. Mijn moeder misschien wel tien keer. In de jaren twintig al ging zij als ziekenverzorgster mee met de bedevaarttrein. Eind jaren twintig leerde zij mijn vader kennen. Toen moet ook bovenstaande foto in Lourdes zijn genomen. Mijn vader […]
‘Nog maar twee jaar geleden liep ik in de De Lairessestraat en dacht toen – ik moet toegeven het klinkt ongeloofwaardig – ik loop hier zomaar. Een lichte vervreemding kwam op de hoek van de Obrechtstraat met de wind mee.’ Dat schrijft Kees Fens in zijn boek Het geluk van de brug, het Amsterdam van […]
De menswording van God in de persoon van Christus was, volgens Jung, het antwoord van Jahweh geweest op de dreigende morele superioriteit van de sterfelijke mens Job. Zittend op zijn mestvaalt had Job de wrede Jahweh op zijn duistere kant gewezen en daarmee een beroep gedaan op het goede in hem. Jahweh moest er mee […]
“In zijn analyse van het Hitleriaanse – een van de meest indringende analyses over dit thema – wijst Harry Mulisch erop dat de ‘beelden’ er al waren, lang voordat ze door Hitler verwezenlijkt werden. Maar het was het ‘talent’ geweest dat dichters heeft gered. Omdat het ze lukte van hun obsessies ‘kunst’ te maken, was […]
‘Hitler sprak in grote eenvoud en grote eerlijkheid. Er was geen spoor van de gekunsteldheden die andere politieke leiders vaak tentoonspreiden als ze willen imponeren. Ik was mij ervan bewust dat ik sprak met een man wiens macht niet voortkwam uit zijn welbespraaktheid en zijn gave om de aandacht van de menigte vast te houden, […]
Vandaag is het exact vier jaar geleden dat ik een inleiding mocht houden op het symposium over Het Kwaad in Amsterdam. (zie: hier) Het was een lange dag. Pas som half vier ‘s middags mocht ik zelf, als laatste spreker, mijn verhaal houden. Ik was een half uur aan het woord over het onderwerp Jihad of […]
Dit klokje met daarin een plastic beeldje van Adolf Hitler behoorde toe aan Harry Mulisch. Het is te zien op de site De oneindige Mulisch die het Literatuurmuseum vorig jaar heeft geopend. Op die site kun je ronddwalen in het voormalige huis van Mulisch in Amsterdam. Je ziet de boekenkasten, de kunst aan de muur, […]
Ik mag graag met de deur in huis vallen. Aangenaam, ik ben een gedachte. Voor wie wil weten hoe ik er uitzie, heb ik duizend gedaanten, denkbaar tussen de sprong van een elektron en een uil die staart in de nacht. God weet wie heeft mij te vondeling gelegd onder een schedeldak. Ik ben een […]
Vorige week was ik in Noordwijk om een paar stoelen op te halen die we via Marktplaats hadden gekocht. Zo kwamen wij in de buurt van Noordwijkerhout. Toen ik die plaatsnaam op de borden zag staan, herinnerde ik mij dat hier in de late jaren zestig het Pastoraal Concilie werd gehouden. In het kleinseminarie dat hiervoor als locatie […]
Het is al weer lang geleden dat ik voor het laatst gepreekt heb in een kerk. Dat was in juni 2007 bij de opening van de zomertentoonstelling in de Martinikerk in Bolsward. Het thema dat jaar was ‘Vrij zijn in gebondenheid’. In deze tijd van corona is dat thema weer aardig actueel. Iedereen streeft naar […]
‘De melancholicus voelt en denkt dat het ware leven van de intensiteit, het Zijn, niet te vinden is in het actuele leven, in het reële zijn, hoe aantrekkelijk het leven in het hier en nu ook mag zijn. Hij treurt over het metafysische hiaat tussen deze wereld en gene zijde; hij treurt omdat hij in […]
‘Quia fecisti nos ad te et et inquietum est cor nostrum, donec requiescat in te.’ Zo luidt een beroemde zin in de eerste alinea van de Confessiones van Augustinus. Mijn leraar Latijn op het Ignatiuscolege, Gerard Wijdeveld, die later de Confessiones in het Nederlands vertaalde, maakte er dit van: ‘Want gij hebt ons gemaakt naar […]
Zoals de activiteit van de mysticus moet eindigen in de ‘via negativa’, een theologie van Gods afwezigheid, het vurig verlangen naar de wolk van onwetendheid en voor de stilte voorbij het spreken, zo moet kunst neigen naar antikunst, het elimineren van het onderwerp (het object, het beeld), het vervangen van intentie door toeval, en het […]
‘Eén ding weet ik maar: dat ik er kwalijk aan toe ben zonder u, niet alleen buiten mij, maar ook in mijzelf, en dat alle overvloed die mijn God niet is, voor mij tekort is.’ Augustinus, Belijdenissen Boek XIII. (vertaling: Gerard Wijdeveld) Gisteren ben ik opnieuw begonnen in het boek The mysterie of the supernatural […]
‘Voor hen (de romantici -hm) viel ook de politiek – net als de wetenschap en de moraal – onder het esthetische. Maar sinds Hitler en Stalin is dat om begrijpelijke redenen een taboe. Het lijkt me anders dan Evers wel een motief om de pretenties wat lager te stellen. Misschien verwachten we, onbewust verleid door […]
There are women for whom it holds that, in order to be allowed to fuck them freely and repeatedly, one would be ready to calmly observe one’s own wife and small child drowning in cold water.’ Met deze ijzingwekkende eerste zin van zijn roman veroorzaakte een Engelse schrijver in de jaren negentig een klein schandaal. […]
Arnold Böcklin: Medusa, 1878 Jullie moeten niet denken dat ik ben gekomen om vrede te brengen op de aarde. Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar strijd. Ik kom strijd brengen tussen vader en zoon, tussen moeder en dochter, en tussen een vrouw en haar schoonmoeder. De mensen met wie je in één […]
Ludwig Binswanger en Ellen West Achter het kabaal dat hij maakte, gingen onzekerheid, aarzeling en inconsequentheid schuil. Zijn overgevoeligheid voor persoonlijke kritiek, zijn onvermogen een discussie met rationele argumenten te voeren, zijn onbeheerste woede-uitbarstingen, zijn extreme weerzin iets formeel vast te leggen: het waren evenzovele kenmerken van een onevenwichtige persoonlijkheid, die zijn gedrag tot op […]
‘De inderdaad bestaande verschillen tussen de Germaanse en Joodse psychologie, waarin de deskundigen sinds lang op de hoogte zijn, mogen van nu af niet meer verdoezeld worden; voor de wetenschap kan dit alleen maar bevorderlijk zijn.’ Deze woorden zijn van Carl Gustav Jung werden geschreven in het begin van de jaren dertig. Achteraf zal hij […]
It is generally clear today the ” fascism” is not the act of a Hitler or a Mussolini, but that its is the expression of the irrational structure of mass man. It is more clear today than it was ten years ago that the race theory is a biologic mysticism. We also have far more […]
De oerscène van het voyeuristisch kijkplezier is het kind dat door het sleutelgat van de slaapkamer van zijn ouders kijkt en ziet hoe zij de liefde bedrijven. Daarbij hoeft niet eens sprake te zijn van een scène die in werkelijkheid gezien is. De oerscène (in het Engels: ‘primal scene’) kan ook door de fantasie van […]
Op 29 oktober 2014 ontving het bataljon van Hitler de vuurdoop op de weg naar Menen, vlakbij Ieper. Na vier dagen, zo schreef hij aan Jozeph Popp en een kennis in München. Ernst Hepp, waren er van het 3600 man sterke List-regiment nog 611 man over. De verliezen in de eerste dagen zijn inderdaad op […]
‘Als er een concept is geweest dat mij heeft geholpen de tegenstellingen tussen de biografie en de sociaal-historische studie te overbruggen, dan was het wel Max Webers begrip ‘charismatisch leiderschap’. In dit concept wordt de verklaring voor de bijzondere vorm van politieke macht primair gezocht bij de ontvangende kant van ‘charisma’, niet zozeer dus bij […]
Je schrijft dat je soms in verwarring werd gebracht door een plotseling opkomend verlangen naar transcendente. Maar daar voeg ik meteen aan toe dat ‘transcendentie’ voor jou steeds iets anders betekende, en naar ik aanneem nog steeds betekent, dan voor mij. Voor mij was transcendentie steeds een andere kijk op de aardse werkelijkheid en voor […]
Joden staan van oudsher in een ‘juridisch-telekinetische’ verhouding tot de werkelijkheid. Kenmerkend genoeg is ook hun verhouding tot hun god van juridische aard, geregeld door wetten en voorschriften: Mozes, de Talmoed. Nooit ‘gaan zij op’ in hun god; zij staan niet in contact met God, maar in contract met God. Hun grootste wijsgeer Spinoza, filosofeerde […]
Bram de Swaan mocht de spits afbijten met een keynote-lezing van een uur. Het werd grotendeels een samenvatting van zijn laatste boek Compartimenten van vernietiging. Tot slot maakte hij enkele interessante opmerkingen over de actuele situatie in Amerika, die hij – evenals meerdere sprekers na hem – vergeleek met wat er in de jaren dertig […]
In november 1990 presenteerde Wim Bors (1939-2010) zijn videoproject La solitude in de expositieruimte van de Kunstuitleen te Leeuwarden. Filmbeelden en grafische beelden werden gecombineerd met muziek, nu niet meer van Leo Ferré, maar van Simeon ten Holt. Er kwam ook platte, blauw geverfde kist met grafiek uit, genaamd La solitude. Wim had mij gevraagd […]
Het vuur zal geduriglijk op het altaar brandende gehouden worden; het zal niet uitgeblust worden. Leviticus 6: 13 Omega. Dat was het einde. Deze jeugdsoos die zijn naam ontleende aan het beroemde boek van Teilhard de Jardin over de bestemming van de evolutie, waar wij allen naar op weg zijn, was voortgekomen uit de ‘achttienjarigen-cursus’ van 1966, […]
‘Enig leedvermaak kwam wel in mij op als de babyboomers in 2019 weer eens werden weggezet als een parasiterende, zelfgenoegzame en opportunistische generatie die de grote problemen van deze tijd heeft miskend dan wel (mede) veroorzaakt. Of was het masochisme? Ik – geboren in september 1957 – behoor volgens de strikte definitie weliswaar niet tot […]
‘Maar het zelfbedrog was zozeer een algemene gewoonte, ja bijna een zedelijke levensvoorwaarde geworden, dat het zelfs tegenwoordig, nu de specifieke inhoud van die leugens toch wel grotendeels vergeten is, toch nog vaak moeilijk valt af te rekenen met het geloof dat de bedrieglijkheid n leugenachtigheid wezenlijke trekken van het Duitse volkskarakter vormen.’ Dat schrijft […]
Vannacht droomde ik dat ik een vlinder was. Ik ben er altijd vanuit gegaan dat vlinders geen weet hebben van hun bijzondere vermogen om te vliegen waarheen zij maar willen. Wonderlijk genoeg was ik me dat vannacht wèl bewust. Sterker nog, ik was me bewust dat ik droomde. Ik wist dus dat ik eigenlijk helemaal […]
‘Laat ik vooropstellen dat ik een ingekankerde hekel aan provinciesteden heb en dat ik me van Leeuwarden helemaal niets voorstelde. Ik zag het al voor me, zo’n tochtig gat met anderhalve bioscoop en een folkloremuseum, één café waar iedere dag opnieuw de zes journalisten van de plaatselijke courant, de nooit geheel onbegaafde beeldhouwer en een […]
