Fragmenten uit mijn powerpoint-presentaties voor een reeks gastcolleges over ‘Kunst in tijden van terreur’ op Academie Minerva in Groningen, in het studiejaar 2004-2005 Mijn gedachten gingen onwillekeurig terug naar de eerste verwarrende weken na de aanslagen van 9/11, toen ik mij ook voluit stortte op problematiek van het terrorisme. Dat resulteerde destijds in mijn eerste […]
‘Aan de hand van de diagnose van Hitler als borderline-persoonlijkheid kunnen we een verklaring geven van het feit dat hij nooit de grens overschreed en terecht kwam op het terrein van de psychosen ( hoewel het mogelijk is dat hij wel psychotische periodes heeft meegemaakt) hij kon zijn eigen ‘neurosen’ projecteren en buiten zichzelf plaatsen, […]
Chandigarh is de hoofdstad van de deelstaat Punjab in in Noord-India. Ik ben daar nooit geweest. Ik had er ook nooit van gehoord, totdat ik onlangs de videofilm Dear Adviser van Vincent Meessen zag. Het ging over Chandigarh, maar dat werd er niet bij verteld. Wat je zag was een man die door een verlaten […]
Voor de oorlog ging men in Europa op zoek naar ‘de ziel’ van het landschap, een volk maar vooral ook de kunst van de eigen natie. Men ging op zoek naar het ‘wezen’ van Duitse of het Italiaanse vormgevoel door de eeuwen heen, naar tegenstellingen ook tussen de kunst van Noord en Zuid Europa. De […]
‘In het ‘historisme’ van de twintigste eeuw zal met name de ‘Duitse geest’ aan de relativering en vervluchtiging van elk dragend en oriënterend mensbeeld lijden op een wijze, welke Dilthey nog met de methodische middelen van zijn filosofie had willen voorkomen. Het wordt de ten slotte in Hitlers apocalyptische triomf van het nu biologistisch of […]
Horoscoop van Adolf Hitler, geboren op 20 april 1889, 04.48 uur ‘Tientallen jaren heeft deze man me beziggehouden, als historicus, als leraar, als mens. In de maanden dat ik aan dit boek heb gewerkt was hij voor mij bijna lijfelijk aanwezig. Het was alsof ik hem onderweg en, van mens tot mens, tot praten dwong. […]
‘Het wordt duidelijk dat Hitler in zijn innerlijkste innerlijk een totaal ander motief had voor zijn jodenvervolging dan wie dan ook kon vermoeden. Hij liet zelfs zijn partijgenoten ervan denken wat ze wilden. De kern van zijn anti-joodse ideologie is dat hij, in zijn evolutionistische, neo-darwinistische, biologisch materialistische denkwijze, het bestaan van de bovennatuur ontkende. […]
De kleur van Friesland, beeldende kunst na 1945, Friese Pers Boekerij, Leeuwarden 2008. ISBN: 9789033006913. Slauerhoff en het onbehagen in de cultuur, in de bundel: De fascinatie voor Slauerhoff, met als coauteurs o.a. Philippus Breuker en Wim Hazeu, Uitgeverij Bornmeer, Leeuwarden, 2010. ISBN: 9789056152659. Tegen de tijdgeest, terugzien op een psychose, met als coauteurs Egbert Tellegen en […]
Kristallnacht, the day after, Berlijn 10 november 1938 Hoe kon het gebeuren dat enkele decennia geleden zoveel mensen in zo korte tijd hun menselijkheid verloren? En hoe zou dat nu opnieuw kunnen gebeuren? Maar belangrijker nog: hoe moet het zijn geweest om slachtoffer te zijn van de Holocaust? Hoe is het om je ‘mens-zijn’ volledig […]
Ik amuseer me soms met het beeld van een gevangengenomen Hitler in psychiatrisch onderzoek. Zijn overwinnaars zouden hem namelijk zeker voor een commissie van internationaal befaamde psychiaters hebben doen verschijnen. Maar zouden ze iets met hem kunnen aanvangen, met deze uitermate gesloten, hoewel praatzuchtige, man die alleen maar af en toe en dan, om zo […]
Het komt niet zo vaak meer voor dat mijn brein gekweld wordt door rare dromen, maar vannacht was het weer raak. Ik droomde dat Hitler de oorlog gewonnen had. We leefden nog steeds in het Derde Rijk. Al het verzet daartegen was verstomd. We waren trouwe onderdanen geworden van een totalitaire staat waarin alles van […]
‘Levend van wortels, bessen en een beetje visserij en jacht kenden zij het geloof dat de aarde aan het verouderen was, en daarom in een kosmische catastrofe vernieuwd moest worden. Vallende sterren en aardbevingen zouden de tekenen zijn van het laatste der dagen. Zo nu en dan stond er een ziener op, die in trance […]
Anne Feddema, Zwei Seelen ‘Wij mensen ordenen de bonte verscheidenheid van de wereld op twee manieren, door verschijnselen onder één noemer te brengen, en door ze te contrasteren. Zo ontstaan groeperingen als ‘hond, boom, stad, ster, boek’ en wat al niet aan verzamelwoorden. Tegelijk – en dat doen we allen tientallen malen per dag - […]
Volgens wetenschappelijk bewezen inzichten berusten een belangrijk deel van Hitlers successen als redenaar op het feit, dat hij bij het speken over zo’n buitengewoon modulatie-vermogen beschikte, dat hij in staat was door middel van het 2 1/2 octaaf omvattende frequentiebereik van zijn stem de logische denkfuncties van de grote hersenen van zijn toehoorders af te […]
‘Denkers uit het interbellum kunnen ons helpen om nieuwe apocalyptische rampen te voorspellen en voorkomen.’ Die gedachte vormt het vertrekpunt voor het boek Berichten uit het feniksnest – Eindtijd of wedergeboorte (2018) van filosoof André Klukhuhn. Zo ging hij te rade bij denkers als Oswald Spengler, José Ortega y Gasset, Johan Huizinga en Sinclair Lewis. […]
In 1972 zag ik de tentoonstelling Het Geheim in het Groninger Museum. Voor mij was dat een openbaring. De laatromantische kunst uit Duitsland uit de periode 1870-1900 werd hier in zijn volle glorie tentoongesteld. Kunstenaars werden de idolen van de burgerij. Zij schilderen een unheimische wereld waar de irrationele krachten vrij spel hebben. Satyrs, Medusa’s, […]
Soms verbeeld ik me hoe het zou zijn als ik Hitler ontmoet had, zoals hij was als jongeman tijdens zijn verblijf in Wenen. Berooid en lichtelijk wanhopig, zijn brood verdienend met plichtmatige architectuurtekeningen die als ansichtkaart werden verkocht. De jonge Hitler zat jarenlang aan de grond, zonder uitzicht op een carrière als kunstenaar. Zijn romantische […]
Via het contact met de overblijfselen van de verwante Griekse cultuur (onder meer te vinden in Italië) hoopte men het ware Duits-zijn te vinden. De Romeinen dienden niet als voorbeeld, omdat zij sinds Luther (1483-1546) geassocieerd werden me het onderdrukkende en decadente Romeinse keizerrijk, lees: de decadente en verwijfde Romaanse of Franse hofcultuur, die de […]
‘Met Hitler werd de duistere waan van de eeuw bloedige ernst. Hitler is de laatste ontremming van de moderniteit. Sinds hem kan iedereen weten hoe bodemloos de menselijke werkelijkheid is. Sinds we ophielden in God te geloven hebben we het met het geloof in de mens geprobeerd. Nu ontdekken we tot onze verrassing dat het […]
De hoofdpersoon uit De ooggetuige is arts-psychiater in een reservelazaret, waar hij geestelijk verminkte militairen behandelt. Zijn patiënt is een zekere A.H., een grootheidswaanzinnige, Jodenhatende fantast, die als gevolg van een hysterische aandoening niet meer kan zien. Medisch gezien is hij echter niet blind. De arts raakt door hem gefascineerd. Tot dan toe was hij […]
Het is voorjaar 1945. Duitsland ligt in puin. Hele steden zijn platgebombardeerd. De Duits bevolking is murw en apathisch en voelt zich voor een groot deel evenzeer slachtoffer als andere Europeanen. Alleen mogen Duitsers zich niet het slachtoffer voelen. Op de foto is het interieur van een ingestorte kerk te zien. Een iconisch beeld. Veel […]
Niet alleen de aftocht van het christendom, maar ook de opkomst van de publieke religie heeft het rouwen veranderd. Zo ontstonden nieuwe mythes rondom het rouwen. Wat betekent dit voor de psychiatrie die onderscheid maakt tussen rouw en depressie? Naar die vraag gaat de auteur op zoek. Freud, Vestdijk en Camus wijzen hem hierbij de […]
Hitler op het Odeonplatz in 1914. Tegenwoordig wordt aangenomen dat de foto om propaganda-redenen is gemanipuleerd. ‘Op 1 augustus 1914 stond Hitler midden in een mensenzee op de Odeonsplatz in München. Het was laat in de middag; zojuist was bekend geworden dat Duitsland aan Rusland de oorlog had verklaard en dat de algemene mobilisatie was […]
‘De irrationele romantische trek van het Duitse nationalisme hield ook voorwaarden in voor een diametrale omkering en verwerping van christelijke en humanitaire waarden. Zo kon Nietzsches vehemente aanval op de vulgarisering en vervlakking van die waarden juist hier een bijdrage leveren tot hun afbraak en tot platte verheerlijking van de macht. Het biologistische denken sloot […]
Als Hitler de oorlog wint, betekent dit dat de normen van democratie en christendom worden weggevaagd door een systeem waarin het geoorloofd en nobel is grote massa’s mensen die als nutteloze mee-eters worden beschouwd, op te ruimen als wrak vee. (..) Zoals godsdienst en levenswaarden van het oude Egypte uitgevlakt zijn door christendom en islam, […]
‘Bovendien verhullen sommige discussies over massageweld, die op het eerste gezicht volledig door wetenschappelijke overwegingen ingegeven lijken, ternauwernood een welhaast theologische preoccupatie met de Oorsprong van het Kwaad en de Zondeval. Ethologie, de wetenschappelijke studie van het diergedrag, is de hedendaagse theodicee, de eigentijdse verklaring van de aanwezigheid van het kwaad in de wereld. Maar […]
Aan het slot van Polanski’s film Repulsion zoomt de camera in op een foto op het dressoir. Er zijn kinderen te zien. Een daarvan is de hoofdpersoon, gespeeld door Catherine Deneuve. Zij heeft dood en verderf gezaaid in het appartement dat haar was toevertrouwd toen de eigenaren op vakantie waren. Bij thuiskomst wordt de omvang […]
De hiernavolgende tekst is een licht bewerkte versie van een lezing die ik mocht geven op een symposium over Het Kwaad, dat op 9 februari 2017 werd gehouden in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. (zie: hier). Ik heb deze tekst later gebruikt voor het eerste hoofdstuk van mijn boek ‘Jihad of verstandsverbijstering‘ dat in het […]
Jaren geleden, op een poëzieavond in De Bres in Leeuwarden, heb ik onderstaand gedicht voorgedragen. Dichten is ook niet zo moeilijk. Je moet gewoon wat woordjes achter elkaar zetten, zodanig dat ze af en toe op elkaar rijmen. Of niet. Poëzie is in de wilde weg wat op papier zetten. Achteraf merk je dan dat […]
‘Om niet te sterven, moeten alle mishandelde kinderen de mishandeling, de ontbering en de verbijstering die ze hebben ondergaan volledig onderdrukken, omdat het organisme van het kind anders de omvang van de pijn niet zou kunnen verwerken. Alleen als volwassenen hebben ze andere mogelijkheden om met hun gevoelens om te gaan. Als ze geen gebruik […]
‘Als je kon reizen in de tijd, zou je baby Hitler dan vermoorden? 42 procent van de Amerikanen antwoordde positief op de vraag van The New York Times. De klassieke vraag houdt Amerika weer bezig sinds The New York Times eind oktober de kwestie had voorgelegd aan lezers en de resultaten in een grafiekje rondstuurde […]
In zijn boek Paniek in de polder polytiek en populisme in Nederland (2011) heeft Jos de Mul een hoofdstuk gewijd aan wat hij noemt ‘Radicale Romantiek’. Hij ziet daarin een probaat antwoord op de huidige crisis, dat wil zeggen: de ‘paniek in de polder’ die na het multiculturele drama in Nederland heeft aangediend. Nederland zou […]
‘Vreemd dat je niet de gewone mens in Adolf Hitler wilt zoeken.. Ik kan me herinneren dat tijdens de Nürnberg processen een rechter aan Julius Streicher vroeg: Waarom heb je nooit iets goed vertelt over de joden? Streicher haalde de schouders op: “Ik ben een antisemiet, en ik heb me als zodanig gedragen..” Het lijkt […]
In 2009 was ik heel even in de Oostenrijkse plaats Linz. De hele stad was afgezet omdat de Ronde van Italië die dag Linz zou aandoen. Ik heb het peloton nog even in een flits zien voorbijrijden, maar van de stad zelf heb ik niet veel gezien, terwijl er best heel wat te doen was, […]
Wat zijn de gevolgen als je – zoals Breton in zijn surrealistisch manifest heeft voorgeschreven – als schrijver of kunstenaar alles in je verbeelding toelaat om tot kunst te worden, zonder acht te slaan op ethische of esthetische belemmeringen. De surrealisten deden dat. Ze gingen de straat op om priesters te beledigen en om God […]
‘In de ontoeschietelijke maar indrukwekkende filmessays van Pasolini (De ketterse ervaring) wordt het idee uitgewerkt dat ons leven één lange, ongemonteerde camera-instelling is. Dit is een variatie op de sensatie die iedereen wel eens heeft: als dat je je plotseling in een film bevindt. Het idee van een blik die ons zonder aflaten volgt is […]
‘De nazi-wetgeving en de ideeën van Hitler komen terug in Europa via de Nederlandse euthanasiewetgeving en het debat over hoe zieke kinderen kunnen worden gedood’. Aldus verklaarde de Italiaanse minister Carlo Giovanardi in maart 2006 (zie: hier). De uitspraak wekte veel verontwaardiging in Nederland. Elke verwijzing naar het nazisme is nog steeds taboe in het […]
‘Waarom haatte Hitler de joden toch zo? Hoe vaak is mij deze vraag niet gesteld, zowel door leerlingen als door volwassenen. Als is het wel dertig jaar geleden, ik herinner me nog levendig dat een leerling van een eindexamenklas, gymnasium VI-A, me dit vroeg. Ik begaf me toen in een uiteenzetting over het Europese antisemitisme […]
Het verhaal gaat dat de Heerenveense pastoor Wibe de Jong, een broer van kardinaal Johannes de Jong (1885-1955), halverwege de jaren 1950 tijdens een catechismusles de vraag moest beantwoorden of Christus was verschenen aan paus Pius XII. Een krant had daarover bericht. Het was in de nadagen van zijn pausschap, dat liep van 1939-1958. […]
