Toen West-Europa in de zomer van 2016 werd opgeschrikt door een reeks terreuraanslagen in Frankrijk, België en Duitsland, schreef ik het boek ‘Jihad of verstandsverbijstering’. Ik ben geen psychiater, filosoof of theoloog, laat staan een expert op het gebied van terrorisme of geweld. Ik ben van origine kunsthistoricus. Det essay komt voort uit mijn persoonlijke […]
‘Er bestaat een betekenis van heilig waarin de nevenschikking met het profane en de polariteit ermee opgeheven is. Het heilige in religie en cultuur krijgt een transcendente zin en daarom een zin die tegelijk voor het profane in cultuur en maatschappij kan gelden. Het heilige houdt dan op pure intentie te zijn, een wil tot […]
‘Over de gehele periode bleven de persoonlijke contacten over en weer incidenteel, maar waren wat mij betreft alleszins ontspannen en plezierig. Zo herinner ik mij o.a. een gezamenlijk bezoek aan een conferentie ter voorbereiding van het zgn. Pastoraal Concilie in de Wijngaard des Heren te Witmarsum. De paters Augustijnen die de show runden waren uiteraard […]
Secularisatie heeft aanzienlijke gevolgen voor ethiek en moraliteit. In een geseculariseerde samenleving worden morele en ethische richtlijnen minder gebaseerd op religieuze doctrines en meer op seculiere filosofieën en persoonlijke overtuigingen. Zonder een gemeenschappelijke religieuze basis kunnen morele normen variëren tussen verschillende groepen en individuen. Dit kan leiden tot moreel relativisme, waar de beoordeling van goed en […]
‘Welke argumenten hebben ze om hun onbeschaamde eis kracht bij te zetten, dat het op het scheppingsidee gebaseerde mensbeeld in alle gebieden door het evolutionaire vervangen dient te worden en waarom zijn er theologen als Bultmann en Tillich die hun onderwerpen zo proberen te definiëren dat een botsing met de wetenschap nooit meer mogelijk is? […]
‘Hij is datgene dat steeds weer aan die scheiding voorafgaat. En toch spreken wij over God en kunnen dat ook niet vermijden, omdat alles wat werkelijk voor ons wordt nu eenmaal in de subject-object-verhouding plaatsvindt. Deze paradoxale toestand heeft tot de bijna blasfemische en gevaarlijke mythologische uitdrukking van de existentie van God, het bestaan van […]
Deïsme De mens is voor een tijd een plaats van God.Houdt geen gelijkteken nog iets bijeen,dan wordt hij afgeschreven op een steen.De overeenkomst lijkt te lopen totdeze voleinding, dit abrupte slot. Want God gaat verder, zwenkend van hem heenin zijn miljoenen. God is nooit alleen.Voor gene kwam een ander weer aan bod. Wij zijn voor […]
Het is moeilijk om je voor te stellen dat er elementaire verschillen kunnen bestaan in de beleving van de tijd. De zon komt op en de zon gaat onder, en daar tussenin verloopt de dag van ochtend naar avond. Dag na dag na dag…..Toch kun je dit op twee manieren ervaren. De nadruk kan liggen […]
Sommige boeken blijven jarenlang in de kast staan voordat je ze gaat lezen. Zo’n boek is voor mij Handboek voor de jonge generatie van de Belgische filosoof Raoul Vaneigem. Ik heb het ooit eens gekregen van Rients Kooistra, voorheen kunstcriticus van het Friesch Dagblad. Lang geleden liep hij als student kunstgeschiedenis stage bij de Fryske Kultuerried, waar […]
Dit is een van de weinige foto’s uit de jaren vijftig, waarop al mijn oudere zussen zijn te zien. Hij is waarschijnlijk door mijn vader genomen in 1956, toen ik acht jaar was. Van links naar rechts: mijn oudste zus Mariet, Tante Marie (de oudste zus van mijn moeder), mijn zus Cornelie (die in 2014 […]
De cyclische tijd verdween naarmate de ruimte steeds meer planmatig werd vormgegeven en ingericht. Deze toenemende rationalisering bij de opbouw van de moderne ruimte had tot gevolg dat de totstandkoming van de omgeving steeds meer door specialistenteams werd verzorgd. Van de weeromstuit ontstond de behoefte aan het herstel van de menselijke maat en de leefbaarheid, […]
Als ik mijn tube tandpasta leeg knijp, dan krijg ik mijn tandpasta er niet meer in. Het zou een heksentoer zijn om dat te proberen. Hoe komt dat? Dit soort alledaagse problemen werden in klassieke natuurkunde bekeken als een opstap naar de ware kennis, een tussenfase die op een zekere dag zou resulteren in een […]
Na de moord op Kennedy in 1963 deed het gerucht de ronde dat dollarmunten, waar de beeltenis van Kennedy op stond, ongeluk brachten. Cornelie, een oudere zus van mij, kreeg zo’n munt in november 1965. In de maanden daarop sloegen de rampen bij ons thuis toe. Binnen de tijdspanne van een paar maanden kreeg een […]
Op 28 augustus 1963 hield Martin Luther King zijn beroemde rede aan het einde van de zogeheten ‘Mars naar Washington’. Dat is morgen 61 jaar geleden. Bij deze gelegenheid sprak King de gevleugelde woorden ‘I have a dream.’ Bob Dylan en Joan Baez zongen onder meer When the ship comes in en Only a pawn […]
Zwart is een kleur die vaak wordt geassocieerd met mysterie, kracht en elegantie. Het is de afwezigheid van licht, wat het een oneindige en mysterieuze kwaliteit geeft. Psychologisch gezien kan zwart een beschermende kleur zijn, die een barrière vormt tussen de drager en de buitenwereld. In de mode en marketing wordt zwart vaak gebruikt om luxe, kracht […]
‘Seksuele driften revolteren tegen Oedipus, maar die opstandigheid hoef je niet te verklaren vanuit angst voor Oedipus of uit zwakheid van de genitale aandrift. Lust aan de deeldriften verklaart seksuele opstandigheid. Seksueel perverse voorkeuren zijn geen reactieve fenomenen die het gevolg zijn van een reactie tegen Oedipus. Het verzet tegen Oedipus is niet wat perverse […]
‘Partir, c’est mourir un peu,’ zeggen de Fransen. Dat geldt zeker als je moet vertrekken uit Venetië. Vorige week was het weer zover, na een verblijf van twee weken. De melancholie slaat dan toe. Venetië verbleekt tot een vage film in je hoofd en voegt zich bij al die andere herinneringen aan vorige bezoeken. Que […]
Vannacht droomde ik dat ik een vlinder was in Venetië. Ik weet niet eens of daar vlinders zijn. Krekels wel, want. die heb ik daar vorige week nog gehoord. Hoe dan ook, in mijn droom was ik daar als vlinder. Ik ben er altijd vanuit gegaan dat vlinders geen weet hebben van hun bijzondere vermogen […]
Ik reed met de bus over de Afsluitdijk. Een vliegtuig knipperde boven het IJsselmeer. Ik moest over kleur gaan schrijven, maar er kwamen geen beelden in mijn hoofd. Ik zag allen maar een zwarte hemel en een witte maan. Mijn verbeelding schoot tekort. Denkend aan kleur zag ik een lange dijk traag door oneindig waterland […]
Christina Maria Hendrika Mous-Sanders (1905-1989) Als ik van een foto houd, als die iets in mij raakt, dan sta ik er bij stil. Wat doe ik, al die tijd dat ik er naar blijf kijken? Ik bekijk haar nauwkeurig, alsof ik meer aan de weet wil komen omtrent het voorwerp of de persoon die er […]
Mijn eerste kinderjaren stonden in het teken van de angst. Ik was een bang kind. Bang voor water. Bang voor hoogte. Bang vooral ook voor andere kinderen. Op mijn eerste kinderfoto’s heb ik ook een bijna panische blik in de ogen. ‘Waarom moet dit?’ zie je mij denken. Ik was liever binnen gebleven, veilig in […]
We leven in een psychotische tijd, maar is het eigenlijk wel legitiem om de psychose telkens weer als een passende metafoor te gebruiken om zo een hoognodige, nieuwe wijze van denken te propageren waarmee we de verknoopte cirkels van het antropoceen met al zijn dreigende catastrofes beter kunnen begrijpen? De psychose wordt zo een passe-partout, een wondersleutel […]
Van kinds af aan heb ik een fascinatie voor het oneindige Droste-effect. Die fascinatie kreeg gaandeweg iets te maken met mijn belangstelling voor de waan. Het Droste-effect is meer dan alleen de afbeelding op het blikje cacao van Droste, waarop weer dat blikje is te zien, ad infinitum. De werkelijkheid is alleen te kennen in […]
De alchemie van het psychotisch schrijven Harry Mulisch en de taal van de machinemens Mulisch was een schrijver wiens werk sterk beïnvloed werd door de Tweede Wereldoorlog, de tijd waarin hij opgroeide. Van hem is minder bekend dat hij op zijn tweeëntwintigste jaar een psychotische episode heeft gekend. In beschouwingen over zijn werk wordt dit dramatische […]
In zijn beroemde Ascona-lezing in 1951 sprak Jung voor het eerst over het concept van synchroniciteit. Hij introduceerde dit begrip als een manier om betekenisvolle gebeurtenissen te begrijpen die ogenschijnlijk toevallig samenvallen. Jung geloofde dat er meer is dan alleen causale verbanden tussen gebeurtenissen en dat er een diepere, niet-lineaire verbinding bestaat tussen innerlijke en uiterlijke […]
Er was eens een econoom die heette Pen. Die zei dat alles wat economen zeker weten op één briefkaart kan worden geschreven. Met een pen, neem ik aan, maar dat doet er nu even niet toe. Ik heb die wijsheid altijd onthouden. Jammer genoeg ben ik vergeten wat op die briefkaart zou moeten staan. Dat […]
Iemand moest Groothoofd belasterd hebben, want zonder dat hij iets kwaads gedaan had, werd hij op een ochtend vastgezet in zijn eigen huis. Het was afgelopen. Levenslang huisarrest was alles wat nog restte. Brieven van Groothoofd werden niet meer beantwoord. Mails kon hij nog wel verzenden, maar ze kwamen ongelezen weer terug. De telefoon deed […]
Schoonheid manifesteert zich in de verschijning en de kunstenaar is slechts de verloskundige van de schoonheid die al eeuwen op haar verschijning wacht. Neem nou Friedrich Schiller. Hij is nooit in Venetië geweest, maar zijn roman Der Geisterseher speelt zich wel in Venetië af. In dit boek, zo beweert Safranski in zijn Schiller-biografie, begint het romantische motief […]
Voor wie wil dwalen in Venetië lijkt de verwarring soms compleet. Het is me wel eens overkomen dat ik tijdens zo’n dwaaltocht hardop in mijzelf begon te praten. Tegen wie sprak ik toen? Was het mijn eigen schaduw, mijn ‘onderziel’ in het onbewuste, of was het een stem van een ander die ik hoorde in mijzelf? […]
Zoals bij de Möbius-ring binnen en buiten moeiteloos in elkaar overgaan, zo is het wellicht ook gesteld met het universum als geheel. Wij kennen het universum door een verschijning in ons bewustzijn van beelden die wij als een getrouwe representatie van werkelijkheid ervaren. Maar hoe zitten ‘binnen’ en ‘buiten’ in elkaar verstrengeld? Wat is de link tussen […]
Net zomin als ik het verglijden van de tijd kan begrijpen, kan ik mijzelf begrijpen. Het beeld dat ik van mezelf heb moet enigszins kloppen met de werkelijkheid. Zo niet, dan raak ik onherroepelijk in de problemen. Iets te veel zelfrespect en ik ben onuitstaanbaar voor een ander. Iets te weinig en ik ben onuitstaanbaar […]
Het verhaal van de Golem wordt vaak gebruikt als een metafoor voor de menselijke scheppingsdrang, de behoefte om macht uit te oefenen en het leven als zodanig in bezit te nemen. Hoewel het concept van de Golem geen direct verband houdt met waanideeën, kan het ook symbolisch worden geïnterpreteerd als een waanvoorstelling van de menselijke […]
Ik heb me altijd afgevraagd hoe het toch komt, dat je op een goeie vakantie ook goeie foto’s maakt en een vakantie, die wat minder was, vaak ook mindere foto’s oplevert. Het lijkt of het gevoel dat je hebt in en bepaalde situatie heel goed is af te lezen in het plaatje dat je schiet. […]
Op bovenstaande foto staat in het midden mijn vader. Het is 1926. Plaats van handeling: het Van Nispenhuis in Amsterdam, dat toen nog het onderkomen was van de Sint Jozeph Gezellen Vereniging aan de Nassaukade 55. Dit soort verenigingen bestonden overal in het land in de tijd van het Rijke Roomse Leven. Jonge katholieke arbeiders en […]
‘Wie met een zucht van verlichting spreekt over ‘het verleden’, vergist zich. Het Europa van Rafael en Goethe heeft met het Europa van nu evenveel te maken als een emmer koeiemelk met de geschifte derrie, die ontstaat als er een scheut azijn in gekwakt wordt. Al hebben wij het zure water weer zo’n beetje democratisch […]
29 november 2024 (13.30 – 16.30) Symposium ‘Bezeten bruggenbouwer’ Leven en werk van prof. dr. Fokke Sierksma Ter gelegenheid van het verschijnen van de biografie over het leven en werk van prof. dr. Fokke Sierksma (1917-1977), geschreven door Jan Gulmans, belicht het symposium verschillende facetten van deze Fries die gedurende bijna vier decennia een spraakmakende intellectueel […]
‘Het zal toch nog eeuwenlang gebeuren. Er zijn intussen honderdduizend studies aan hem gewijd, als het niet meer in politieke, historische, economische, psychologische, psychiatrische, sociologische, occulte en weet ik wat allemaal nog meer, van alle kanten is hij omsingeld en onderzocht, er is een rij boeken over hem verschenen van hier tot de Stephansdom, meer […]
